آشنایی با کلیات مدیریت بحران و عکس العمل ها در دوران بحران

مدیریت بحران
crisis management

در این مقاله شما با کلیاتی در باره مدیریت بحران و راهکار های مقابله و عکس العمل هایی که یک مدیر در زمان بحران از خود می بایست نشان دهد آشنا می شویم.

عزیزان همچنین می توانید در دوره آموزش مجازی موسسه خرد برای دوره مدیریت بحران شرکت کنند و مدرک رسمی از وزارت علوم دریافت کنند

بحران چیست ؟

یک مشکل پیچیده یا غیر معمول

یک وضعیت ناپایدار مشکل زا یا یک خطر بزرگ

وضعیتی که تحت تاثیر صاحب منصبان دولتی بوجود می آید.

وضعیت ویژه به علت یک سری کمبود یا کسری

وضعیتی که دسترسی به نتایج مورد انتظار غیرممکن است

اتفاقی که در زمان ویژه و خاصی رخ می دهد.

تعریف بحران از دیدگاه سیستمی

وضعیتی که نظم سیستم اصلی یا قسمتهایی از آن را که سیستم فرعی نامیده میشود را مختل کرده و پایداری آن را به هم می زند.

تعریف سیستم

مجموعه ای است از اجزای بهم پیوسته که با هم در تعاملند کل واحدی را و هدف واحدی را دنبال می کنند.

برخی خصوصیات بحران

بحران بیشتر یک وضعیت اضطراری وآنی است تا یک حالت مزمن
موجب تغییر رفتار میشود و آثار پاتولوژیکی دارد مثل یاس،عذر تراشی و فرار از مسئولیت
تهدید هدفهای اشخاص درگیر بحران
در ارگانیسم بدن اختلال ایجاد میکند و موجب خستگی و تشویش می شود.

دوازده ویژگی بحران

بحران یک نقطه چرخش در یک سلسله رویدادهاست
بحران وضعیتی است که در آن ضرورت اتخاذ تصمیم و عمل در طراحان و عوامل درگیر شکل میگیرد
بحران یک تهدید واقعی نسبت به هدفهای عوامل درگیراست
بحران نتایج مهمی در پی دارد که عواقب آن آینده طرفهای درگیر را معین میکند
بحران مولود یک سری رویدادهایی است که از ترکیب آنها شرایط جدیدی بوجود میاید.
بحران یک مرحله زمانی است که در آن عدم اطمینان درباره برآورد وضعیت و راهکارهای مهار آن افزایش می یابد.

بحران یک مرحله زمانی یا وضعیتی است که در آن کنترل رخدادها و تاثیر آنها کاهش می یابد.
بحران یک وضعیت اضطراری را بوجود می آورد که در آن تشویش و نگران عوامل تصمیم گیرنده افزایش می یابد.
در وضعیت بحرانی معمولا آگاهی ها و اطلاعات تصمیم گیرندگان ناقص و غیر کافی است.
در وضعیت بحرانی عامل زمان علیه عوامل درگیر عمل میکنند.
در بحران روابط بین عوامل درگیر دگرگون می شود.
در وضعیت بحرانی اصطکاک بین عوامل درگیر افزایش می یابد مخصوصا در بحران های سیاسی که دولتها درگیر آن هستند.

عوامل مهم در تعریف و تشخیص بحران

تهدید
ضعیف تهديد شدید
زمان تصمیم گیری
طولانی زمان تصمیم گیری کوتاه
غافلگیری
پیش بینی شده درجه آگاهی غافلگیری

طبقه بندی وضعیتهای بحرانی

نوع بحران تهدیدزمان تصمیم گیریدرجه آگاهی1- بحران شدیدشدیدکوتاهغافل گیری2- بحرانهای نوظهورشدیدطولانیغافل گیری3- بحرانهای کندخفیفکوتاهغافل گیری4- بحرانهای ویژهخفیفکوتاهغافل گیری5- بحرانهای انعکاسیشدیدکوتاهپیش بینی شده6- بحرانهای برنامه ایشدیدطولانیپیش بینی شده7- بحرانهای عادیخفیفطولانیپیش بینی شده8- بحرانهای اداریخفیفکوتاهپیش بینی شده

طبقه بندی وضعیت های بحرانی

1– بحرانهای شدید :

دریک وضعیت کاملا بحرانی که هدفهای عمده مورد مخاطره قرار میگیرد، درسطوح بالای مدیریتی تصمیماتی اتخاد میگردد. محدوده زمان همراه با شرایط روانی عناصر تصمیم گیرنده ضرورت احتراز وصرف نظر کردن از روشهای بوروکراسی را ایجاب می نماید.
جمع آوری اطلاعات وآگاهی درمود اوضاع بحرانی یکی از مقدمترین اقدامات است با توجه به اینکه درزمان محدود امکان دستیابی به اطلاعات صحیح وقابل اعتماد مقدور نیست ، گردآوی نشانه های کلی بحران وآثار مرتبط بر آن، تحت الگوهای مختلف ، میتواند کمک موثری درشناخت نوع وکیفیت وضعیت بحران به دست داده ومسئولین رادراتخاذ تصمیمات نسبتا معقوق وحساب شده یاری دهد.

2– بحرانهای نوظهور بدعتی :

دراین وضعیت که برخلاف یک حالت کاملا بحرانی ، زمان اتخاذ تصمیم ،بیشتر میباشد ولیکن تهدید کماکان به طور شدید وجود دارد و واکنش حریف هم قابل پیش بینی نیست ، تصمیم گیرندگان امکانات بیشتری رابرای تحقیق وتعمق درخصوصیات وکیفیات گوناگون وضعیت پیش آمده دراختیار دارند .عموما درچنین حالتی که وضعیت پیش آمده نوظهور وجدید است عوامل دست اندرکار تصمیم گیری دارای امکانات گسترده تری برای مطالعه وارائه طریق میباشند وفرصت مناسبتری برای دفاع از روش وراه کارهای اتخاذ شده دارا هستند .دراین حالت، برخلاف وضعیت قبلی عوامل دست اندرکار اتخاذ تصمیم ، به علت طولانی شدن زمان بحران، ناگزیر به پرداختن به کارهای روزمره میباشند وبوروکراسی حاکم بردستگاه ، کم وبیش جریان عادی خود راتعقیب میکند.

3- بحرانهای کند (بطئی):

دراین وضعیت تهدید خفیف است ومدت زمان تصمیم گیری نسبتا طولانی و لیکن روی داد ،غیر مترقبه وپیش بینی نشده میباشد . تصمیم گیرندگان دراین حالت سعی دراحتراز از اقدام به عمل نموده وعموما به مباحثی می پردازند که هرگز منجر به تصمیم نهائی نمی گردد.
حالت غافلگیرانه طرح وراه کار از پیش آماده ای وجود ندارد.
غیر مترقبه بودن هیچ سازمانی منافع خود رادفعتا درمخاطره مستقیم نمی بیند
وجود زمان لازم بررسی جوانب موضوع
تصمیم گیری بعلت عدم وضعیف اضطراری دچار وقفه میشود

4- بحرانهای ویژه (موردی):

دراین وضعیت ، تصمیم گیرندگان خود را درشرایطی احساس میکنند که تهدیدی خفیف وجود دارد و زمان کمی برای واکنش دراختیاردارند و غافلگیر رویداد غیرمترقبه ای شده اند طبعا این حالت مانند وضعیت بحرانی نیاز به اتخاذ تصمیم دارد که قبل از مشکلتر شدن اوضاع به نحوی آنرا مهار کنند منافع حیاتی ومهمی دراین حالت درمخاطره قرارنمیگیرد
قصور در اتخاذ تصمیم صحیح وبموقع ، زیان جبران ناپذیری به هدفهای عمده وارد نمیکند . متغیرهای سه گانه ( تهدید ، زمان ودرجه آگاهی) نقش تعیین کننده ای دراتخاذ تصمیم ایفا نمي کنند

5- بحرانهای انعکاسی :

در این وضعیت ، تهدید شدیدی وجود دارد و زمان تصمیم گیری کوتاه است ، لیکن رویداد پیش آمده قابل پیش بینی بوده است. باتوجه به کوتاهی فرصت برای اخذ تصمیم ، امکان تحقیق، تعمق ومشاوره برای دستیابی به راهکارهای مقابله و برخورد با بحران وجود ندارد . درچنین شرایطی روش اتخاذ تصمیم مشابه موارد بحران شدید خواهد بود، با این تفاوت که دست اندرکاران از قبل انتظار وقوع رخداد را داشته اند وبه همین مناسبت طبعا ٌ پیش بینی های لازم را برای مقابله با آن انجام داده اند.

6- بحرانهای برنامه ای :

دراین وضعیت تهدید شدیدی وجود دارد ولیکن زمان طولانی وآمادگی پیشگیری امکان مشورت وبررسی جوانب رویداد رافراهم میکند.واکنش تصمیم گیرندگان دراین حالت ، تاحدودی شبیه مورد وضعیت بدعتی است. وجود تهدید جدی باعث میشود که تصمیم گیرندگان احساس کنند که مسئله نیاز به توجه دقیق دارد لیکن برخلاف حالت بحران شدید که مشورتها منحصر به گروهی محدود درسطح بالای تصمیم گیری نمی گردد. ممکن است سازمانها وگروههای متعددی دراین تصمیم گیری شرکت داشته باشند وبه همین علت نیز اخذتصمیم نهائی به دلیل وجود راهکارهای متعدد دچار اشکال میگردد.

7- بحرانهای عادی:

این نوع وضعیتها درمکعب بحران درست درمقابل وضعیت بحران شدید قرار میگیرد یعنی تهدید ضعیف است، زمان طولانی است وعمل قابل انتظار میباشد چنین رخدادهائی معمولا هرچند یکبار پیش میآید وچون قابل پیش بینی هستند مسئولین برنامه ها وراهکارهائی برای برخورد با آنها در روشهای جاری خود تهیه وبه موقع از آنها استفاده می کنند بعلت وجود روش جاری برای مقابله با این وضعیتهای بحرانی، عموما مجریان امر درسطوح پایینتر سازمان به رتق وفتق آنها می پردازند

8- بحرانهای اداری :

آخرین راس مکعب بحران، معرف وضعیت خفیف ، زمان کوتاه است ولیکن رویداد قابل انتظار است . تصمیمات اداری، عموما به رده های متوسط مقامات سازمان مربوط میشود، یعنی کسانی که دارای اختیارات کافی برای بسیج کردن گروهی از متخصصین جهت دستیابی به یک تصمیم سریع برای مقابله با یک تهدید ضعیف میباشند. دراین حالت، کوشش دردستیابی به اطلاعات بیشتر، به علت کمی فرصت جهت اقدام عاجل، معمولا امکان پذیر نیست، بعلاوه عمل رسیدگی به وضعیت به علت کم اهمیت بودن تهدید، از تقدم چندانی برخوردار نمیباشد. کیفیت برخورد بامسئله بستگی به این دارد که مقامات مسئول تاچه اندازه آمادگی مقابله بارویداد از نظر پیش گیری و پیش بینی را داشته باشند
کسانیکه درگیر اخذ تصمیمات اداری برای این منظور میباشند، عموما دست به اقدامی نمی زنند مگرآنکه کاملا مطمئن باشند که راه کار پیشنخرد کاملا پاسخگوی وضعیت است

24 ساعت اول بحران

24 ساعت اول بحران ساعاتی تعیین کننده میباشد که اذهان عمومی خیلی سریع شکل میگیرد و زمانی هم که شکل گرفت تغییر آن بسیار مشکل است.
اینکه ”آیا میتوان اوضاع را در دست گرفت یا نه؟“ در همان 24 ساعت اول مشخص میشود.

موقعیتهای که اجرای برنامه بحران را ضرورت می بخشد

بلایای طبیعی(disaster) : سیل،زلزله،طوفان

ناآرامی و اغتشاش های شهری

وضعیتهای تروریسمی و خشونتی

سوانح،جنگ و…..

رسوایی های شغلی ، مالی،اخلاقی و….

اعتراضات و داد خواهی ها

فوت یکی از روسا یا مدیران و…

اقدامات هنگام وقوع بحران

اولین کار:
دسته بندی حقایق و واقعیتها
99% تصمیمات حساس در خلال همین زمان کوتاه اتخاذ میشود
برنامه مدیریت بحران از قبل باید آمده داشته باشید
تعیین طرح سازمان و ساختارهای تصمیم گیری
تعیین مخاطبان
تعیین خطوط ارتباطی در زمان وقوع بحران

طبقه بندی بحرانها از نظر شدت

جزئی
وسیع
گسترده
مرگبار

طبقه بندی بحران از نظر زمان

مزمن
حاد

عوامل موثر بر افزایش آسیب پذیری

رشد جمعیت و شهرنشینی
روند استفاده از زمین
افزایش فقر بخش قابل توجهی از جامعه
استفاده از سیستم های نامناسب فن آوری در ساخت و ساز خانه ها و زیرساخت های اساسی
مواجهه با تنوع گسترده ای از وقایع فیزیکی و طبیعی
عدم ثبت نظام مند سوابق تا اواسط 1990
حوادث تنها در ابعاد بزرگ
پنهان ماندن بلایای کوچک و متوسط در كشور
از سال 1994، ایجاد یک چارچوب مفهومی و روش شناختی مشترک در امریکا توسط گروه محققان و دانشگاهیان متصل به شبکه از مطالعات اجتماعی در پیشگیری از حوادث در امریکا لاتین آغاز شد.

تقسيم بندي بلاياي طبيعي

1- حملات بايولوژيكي: حمله ملخ ها
2– ژئو فيزيكي(زمين شناختي): مثل زلزله – آتشفشان- سونامي- رانش زمين
3- آب و هوایی: طوفان- خشكسالي- گرما یا سرما شدید
4– آبي: سيل – رانش زمين به دليل سيل
5- هوايي: طوفان

مدیریت کاهش خطر
Disaster Risk Management

فرآیند بکارگیری منظم تصمیم های اجرایی، سازمانی، مهارتهای عملکردی و ظرفیتها برای اجرای سیاستها، راهکارها و ارتقای ظرفیت تطابق جامعه به منظور کاستن از اثرات مخاطره های طبیعی و بلایای مرتبط با فناوری است.
تمام اشکال ساختاری، غیر ساختاری و عملکردی برای پیشگیری و یا محدود کردن اثرات ناگوار بلایا را شامل می شود.

Disasterبلا

معنی عام آن: مصیبت بزرگ یافاجعه
شرایطی است که در آن شخص رویدادی را مشاهده یا تجربه می کند که واقعا خطر مرگ یا آسیب جدی به او یا عزیزانش را در بر داشته باشد.معمولا اینگونه وقایع با ترس وحشت و یا درماندگی شدید همراه است.
از هم گسیختگی عملکرد یک جامعه که منجر به آسیب های گسترده انسانی، اقتصادی یا محیطی می شود و تطابق با آن فراتر از توانایی جامعه تحت تاثیر با استفاده از منابع موجود است.

تعريف disaster

سايت :EM-DATحالت يا وضعيتي كه ظرفيت محلي سر ريز مي كند و نياز به كمك ديگران است.

بايستي شرايط ذيل را داشته باشد:

بيش از 10 كشته داشته باشد.
يا 100 نفر تحت تاثيرباشند.
يا اعلام وضعيت هشدار اورژانسي باشد.
يا درخواست كمك بين المللي داشته باشد.

Event : افرادي كه مستقيما و فوري از عامل اثر ديده اند

Affect : كسي كه فوري احتياج به كمك يا حمايت هاي جسماني- رواني- اجتماعي- اسكان و…دارد مثل مجروحين و آوارگان

Event= kill+ Affect

مخاطره یا Hazard : یک رویداد فیزیکی، پدیده یا فعالیت انسانی بالقوه خسارت زاست که ممکن است سبب تلفات جانی، ایجاد جراحت،خسارت به دارایی، از هم گسیختگی اجتماعی یا تخریب محیط زیست شود.

انواع بلايا

طوفان
گردباد
طوفان / گیل
باران شدید
رعد و برق / طوفان برق
طوفان یا رگبار تگرگ
کولاک
موج سرد
شبنم
سیل
سیل شهری انواع بلايا
سیل برق اسا
سیل خروش / ساحلی
زمین لغزه
ته نشینی
بهمن
خشکی
موج گرما
طوفان شن
آتش شهری و یا صنعتی

آتش سوزی جنگل
فوران آتشفشان
زلزله
سونامی
تبدیل به مایع
نشست
فرسایش ساحلی
فرسایش خاک
ته نشینی
بیماری همه گیر
طاعون
حمله حیوانات
رویداد های بیولوژیکی
آلودگی
نشت
وحشت
تصادف
فروپاشی سازه
انفجار
قایق واژگون شدن

موارد مورد اتفاق در كشور ما

طوفان
گردباد
باران شدید
رعد و برق / طوفان برق
طوفان یا رگبار تگرگ
کولاک
موج سرد
سیل
سیل شهری
سیل برق اسا
بهمن
خشکی
موج گرما
طوفان شن
آتش شهری و یا صنعتی

آتش سوزی جنگل
زلزله
نشست
فرسایش ساحلی
فرسایش خاک
ته نشینی
بیماری همه گیر
حمله حیوانات
رویداد های بیولوژیکی
آلودگی
نشت
وحشت
تصادف
فروپاشی سازه
انفجار
قایق واژگون شدن

رايج ترين بلايا و حوادث استان يزد

طوفان شن
زلزله
سیل
خشکی
موج سرد
موج گرما
آتش شهری و یا صنعتی
فرسایش خاک
بیماری همه گیر
آلودگی
نشت
سوانح و تصادف
فروپاشی سازه
انفجار

مراحل 4 گانه مدیریت بحران

پیشگیری
آمادگی
مقابله
بازتوانی

کارگروه های 14 گانه در بحران

مخابرات و ارتباطات
خشکسالی ، سرمازدگی و مخاطرات کشاورزی
بهداشت و درمان
حمل و نقل ، شریان های حیاتی ، بلایای جوی و طوفان
تشکلهای مردم نهاد
بیمه ، بازسازی و بازتوانی ، تأمین و توزیع ماشین آلات ، آواربرداری ساختمانها ، آتش نشانی ، مواد خطرناک و انتقال و تدفین متوفیان
امنیت و انتظامات
امور سیل و مخاطرات دریایی ، برق ، آب و فاضلاب
تأمین سوخت و مواد نفتی
مخاطرات زلزله ، لغزش لایه های زمین ، ابنیه ، ساختمان و شهرسازی
تأمین مسکن
مخاطرات زیست محیطی
آموزش و اطلاع رسانی
امداد و نجات و آموزش همگانی

یک ضرورت اساسی

در مقطع کنونی با توسعه تکنولوژی، افزایش شهرنشینی، کنترل نسبی بیماریهای عفونی، کاهش مرگ و میر کودکان، تغییر ساختار سنی و جمعیت و افزایش امید به زندگی و همچنین با تاثیرپذیری از تحولات جهانی شاهد تغییرات گسترده‌ای در سبک زندگی و به تبع آن سیمای علل بیماری و مرگ و میر مردم کشور و استان هستیم. شایع‌ترین علت مرگ بعد از بیماریهای قلبی- عروقی و همچنین بیشترین بار بیماری در کشورمان مربوط به سوانح، حوادث و بلایای طبیعی است. به همین دلیل ساختار تشکیلاتی بخشهای مختلف نظام سلامت نیاز به بازنگری خواهد داشت. به عنوان مثال اگر در ساختار قبلی مراکز بهداشتی کشور پست کارشناسی سل، مالاریا و… با قید فوریت و اهمیت منظور شده اکنون توجه به جایگاه کارشناسان سوانح و حوادث ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد و راه‌اندازی مراکز مقابله با حوادث و گروه مدیریت و کاهش خطر بلایا و حوادث نیز در راستای اولویت‌های کنونی نظام سلامت جایگاه خاص خود را خواهد داشت.
در رابطه با برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی سئوالاتی به ذهن خطور می‌کند که عبارتند از :
مگر یکی از فعالیت‌های عادی هر بیمارستانی مقابله با موارد اورژانس و اضطراری نیست پس چرا بیمارستان به چنین برنامه ای نیازمند است؟ آیا حوادث غیرمترقبه همان اورژانس‌های روزمره بیمارستان ولی در مقیاس بزرگتر نیستند؟ آیا بهترین راه پاسخ به حوادث غیرمترقبه گسترش پاسخ روزمره بیمارستان به موارد اورژانس در کنار افزایش تعداد پرسنل و منابع اورژانس، تخت‌های بیمارستانی و تجهیزات نیست؟
در پاسخ به این سوالات باید گفت که نتایج سال‌ها تحقیقات در صحنه حوادث غیر مترقبه نشان می‌دهد که حوادث غیرمترقبه اورژانس‌هایی در مقیاس وسیع نیستند. حوادث غیرمترقبه مشکلات ومسائل منحصر به فردی را ایجاد می‌کنند که پاسخ به آنها نیازمند استراتژی‌های متفاوت از عملکرد روزمره بیمارستان‌هاست. به عبارت دیگر حوادث غیرمترقبه نه تنها از نظر کمی‌بلکه از نظر کیفی با اورژانس‌های روزمره بیمارستان متفاوت هستند برای مثال سیستم‌های ارتباطی معمولی (مانند تلفن و موبایل)، راه‌های نقل و انتقال عادی و تسهیلات زیرساختی در جریان حوادث غیرمترقبه قادر به فعالیت طبیعی خود نیستند. موقعیت پر استرس و به هم ریختن نظم عادی در جریان حوادث غیرمترقبه موجب می‌شود تا بیمارستان‌ها در جریان چنین حوادثی با انسان‌های متفاوت‌،‌ مشکلات متفاوت و منابع متفاوت از فعالیت روزمره خود مواجه گردند و در چنین وضعیتی وجود یک استراتژی از پیش تعیین شده برای مقابله با وضعیت جدید که همانا برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی است کاملاً ضروری می‌باشد.

استانداردهای برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی

مطالعات بسیاری در زمینه محتوای برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی صورت گرفته است. یکی از معتبرترین استاندارد‌های موجود برای محتوای این برنامه استاندارد آمادگی بیمارستانی است که توسط کمیته مشترک اعتبار سنجی سازمان‌های ارائه خدمات سلامت(JCAHO) ارائه شده است).

براساس این استاندارد حوادث غیرمترقبه بیمارستانی باید تمهیدات لازم را در موارد زیر به کار گیرد:

ارزیابی خطر – آسیب پذیری (Hazard VulnerabilityAssessment)
شیوه فعال شدن برنامه (Activation)
تلفیق برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی با برنامه حوادث غیرمترقبه جامعه
آگاه نمودن مسئولین خارج از بیمارستان از رخداد حادثه
اعلام هشدار به پرسنل بیمارستان در مورد فعال شدن برنامه
شناسایی پرسنل بیمارستان
اسکان و نقل و انتقال پرسنل
فراهم نمودن حمایت از خانواده پرسنل بیمارستان
حفظ مدیریت منابع (مانند دارو، تجهیزات پزشکی، غذا، آب و…
کنترل دستی، ازدحام و ترافیک بیماران
حفظ ارتباط با رسانه‌ها
جابجایی (Evacuation) و تعیین محل جایگزین برای درمان بیماران در صورت نیاز
پیگیری بیماران و مدیریت درمان و مدارک پزشکی آنها در جریان جا به جایی
ایجاد و حفظ پشتیبانی ارتباطات و تسهیلات
ایجاد شرایط و وسایل مقابله و قرنطینه بیماران آلوده با مواد خطرزا
تعیین مسئولیت‌های پرسنل در جریان حوادث غیرمترقبه
استفاده از یک ساختار فرماندهی منطبق یا ساختار فرماندهی محلی در جریان حوادث غیرمترقبه
آموزش
ارزیابی سالیانه برنامه و به روز نمودن آن

کیمته برنامه ریزی اجتماعی حوادث غیرمترقبه (Community Disaster PlanningCommittee)

یکی از نکات مهم در طراحی برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی اطلاع از وجود یا عدم وجود کمیته برنامه ریزی حوادث غیرمترقبه منطقه ای یا کشوری است. چرا که بسیاری از مشکلات در ارتباط با پاسخ به حوادث غیرمترقبه از نبود هماهنگی و ارتباطات بین سازمانی ناشی می‌گردد. در صورت عدم وجود چنین کمیته ای باید برای تشکیل آن اقدام نمود. تمامی‌سازمان‌ها و افرادی که به نوعی با مسئله برنامه ریزی حوادث غیرمترقبه مرتبط هستند باید نماینده ای در این کمیته داشته باشند. این کمیته می‌تواند علاوه بر ایجاد و تقویت برنامه‌های آمادگی، تعدیل (Mediation)، پاسخ و بازسازی (Recovery) حوادث غیر مترقبه و افزایش همکاری و هماهنگی بین سازمانی موجب تشکیل برنامه‌های آموزشی مشترک گردد. با عضویت در چنین کمیته ای هر یک از سازمان‌ها از قوانین، سیاست گذاری‌ها و خط مشی‌های ملی و منطقه ای آگاهی یافته و از آنها در برنامه ریزی حوادث غیرمترقبه سازمان خود استفاده نماید.

تعیین اهداف برنامه

برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی باید با هدف مشخص نگاشته شود. اینها مثالهایی از اهداف این برنامه هستند:
تعیین خط مشی بیمارستان در پاسخ به هر نوع حادثه غیرمترقبه که پرسنل، بیماران، بازدیدکنندگان و یا اجتماع را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
تعیین مسئولیت‌های افراد و بخش‌های بیمارستان در هنگام وقوع حوادث غیرمترقبه.
تهیه Guideline‌های استاندارد و عملی برای پاسخ بیمارستان به حوادث غیرمترقبه.

موقعیت‌های بروز حادثه(Situation)

هر مرکز مراقبت پزشکی و از جمله بیمارستان‌ها باید برای پاسخ در مقابل دو موقعیت غیرمترقبه عمده آمادگی لازم را داشته باشند این دو موقعیت عبارتند از:
حوادث غیرمترقبه خارجی (External Disasters)
طبق تعریف به حوادثی اطلاق می‌گردد که از خارج از فضای فیزیکی بیمارستان منشاء می‌گیرند و با ایجاد تعداد زیاد بیماران موجب توقف عملکرد طبیعی بیمارستان می‌شوند.

مثال‌هایی از حوادث غیرمترقبه خارجی عبارتند از:

سیل
نشت مواد مضر
آتش سوزی وسیع
مواجهه با پرتو رادیواکتیو
حوادث با تلفات متعدد
هر سناریویی که خارج از بیمارستان رخ داده و تعدادی از بیماران را ایجاد نماید که از توان پاسخگویی بیمارستان خارج است و یا با توجه به نوع بیماری چنین امکاناتی وجود ندارد.

حوادث غیرمترقبه داخلی DisastersInternal

بر طبق تعریف هر حادثه ای است که در فضای فیزیکی بیمارستان رخ دهد و تهدیدی از نوع بیماری، جراحت و یا تخریب به بیمارستان،‌ بیماران، پرسنل و بازدیدکنندگان وارد نماید. نمونه‌هایی از حوادث غیرمترقبه داخلی در زیر آورده شده است:
بمب گذاری
گروگان گیری
قطع ارتباطات
قطع برق یا آب
آتش سوزی

سیل
مواد مضر / پرتوهای رادیواکتیو

نقص سیستم گرمایشی
قطع گازهای درمانی

موقعیت وقوع حوادث غیرمترقبه بیمارستانی را می‌توان براساس شدت و میزان تاثیر بر بیمارستان نیز تقسیم بندی کرد. بر این اساس پنج موقعیت قابل تصور است که عبارتند از:

حوادث غیرمترقبه داخلی: مانند آتش سوزی، انفجار، نشت یا آزاد شدن مواد مضر
حوادث غیرمترقبه خارجی جزئی: تعداد محدودی مصدوم ایجاد می‌کند.
حوادث غیرمترقبه خارجی عمده: تعداد زیادی مصدوم ایجاد می‌کند.
تهدیدات ناشی از حوادث غیرمترقبه متوجه بیمارستان یا جامعه می‌باشد: مانند آتش سوزی در نزدیکی بیمارستان و طوفان، سیل یا انفجار قریب الوقوع.
حوادث غیرمترقبه ای که در منطقه ای دیگر رخ می‌دهد.

مراحل اجرایی برنامه حوادث غیر مترقبه

برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی شامل مراحل زیر می‌باشد.

مرحله تهیه برنامه (Preparation phase) : این مرحله شامل ایجاد و پیاده کردن برنامه می‌باشد و مهم ترین مباحث مطرح در آن عبارتند از :
o. مرحله آمادگی (Preparationphase)
o. مرحله اعلام خطر (Alert Phase)

o. مرحله پاسخ اورژانس (Emergency Response Phase)
o. مرحله توقف برنامه (Termination Phase) و ارزیابی بعد از حادثه
مرحله آمادگی (Prepration Phase)

این مرحله شامل فراهم نمودن مقدمات لازم برای اجرای برنامه حوادث غیرمترقبه می‌باشد و مهمترین مباحث مطرح در آن عبارتند از :

ایجاد کمیته حوادث غیرمترقبه بیمارستانی:

هر بیمارستان باید کمیته حوادث غیرمترقبه را با هدف تهیه، توزیع، پیگیری و به روز کردن برنامه حوادث غیرمترقبه تشکیل دهد. این کمیته همچنین مسئولیت آموزش پرسنل و هماهنگی با دیگر سازمان‌های دخیل در بخش سلامت را بر عهده دارد . هر چند ترکیب ثابتی برای اعضای کمیته حوادث غیرمترقبه بیمارستان وجود ندارد ولی پیشنهاد می‌شود مسئولین زیر و یا نمایندگان آنها در ترکیب این کمیته حضور داشته باشند:

ریاست بیمارستان و قائم مقام او
مسئول امنیت / آتش سوزی بیمارستان
نمایندگان بخش اورژانس (شامل پزشکان و پرستاران)
سوپروایزر بیمارستان
نماینده پرستاران ارشد بیمارستان
مدیر بیمارستان
نماینده خدمه بیمارستان (شامل بیماربر/تدارکات/نظافت)
نماینده پاتولوژی (شامل مسئول بانک خون)
مسئول داروی بیمارستان
نماینده خدمات آمبولانس
11. رابط مطبوعات بیمارستان
نمایندگان دیگر بخش‌های بیمارستان به ویژه اگر بخش‌های مزبور نقش موثری در مقابله با حوادث غیرمترقبه داشته باشند (بخش جراحی، جراحی اعصاب، ارتوپدی، داخلی،‌زنان)
نماینده بخش مددکاری اجتماعی
نماینده خدمات سلامت روان بیمارستان
جلسات کمیته حوادث غیرمترقبه بیمارستانی باید به صورت ماهیانه یا با فواصل کمتر برگزار شود. مباحث مطروحه در جلسه باید مکتوب شده و اهم آنها به اطلاع تمام پرسنل بیمارستان برسد. این کمیته باید مصوبات خود را در قالب پیشنهادات معین به کمیته اجرایی بیمارستان ارائه نموده و پیاده شدن آنها را پیگیری نماید.

برقراری ارتباط با دیگر موسسات فعال در بخش سلامت و همکاری و هماهنگی با آنها از وظایف این کمیته است. بیمارستان باید از ظرفیت عملکرد دیگر بیمارستان‌ها و موسسات از جمله پلیس، آتش نشانی، EMS و موسسات داوطلب مطلع باشد. برنامه بیمارستانی حوادث غیرمترقبه باید بتواند در هماهنگی با دیگر موسسات پاسخ بیمارستان را هدایت نماید.
تعیین زنجیره مسئولیت حوادث غیرمترقبه

فردی که مسئولیت اعلام خطر و اجرای برنامه حوادث غیرمترقبه را بر عهده دارد باید از قبل مشخص گردد. این فرد که به عنوان فرمانده حادثه (IncidentCommander) انتخاب می‌گردد دارای مسئولیت مشخص می‌باشد و از بین با سابقه ترین و مجرب ترین افراد موظف در بیمارستان برگزیده می‌شود. این فرد به طور مستقیم در فرآیندهای اجرایی و درمانی بیمارستان دخالت ندارد تا بتواند فرماندهی و هماهنگی تمامی‌واحدهای بیمارستان را انجام دهد. این فرد وظیفه تقسیم مسئولیت‌ها را در مرکز فرماندهی حوادث بیمارستان را انجام دهد. همانطور که بعداً اشاره خواهد شد وظیفه اعلام خطر و هشدار به پرسنل و اعلام اتمام پاسخ بیمارستان نیز بر عهده این فرد می‌باشد. در مواردی که فرد یا افرادی از پیش تعیین شده در دسترس نباشند افراد زیر به ترتیب مسئولیت فرماندهی پاسخ بیمارستان را بر عهده می‌گیرند. (این مسئولیت‌ها برحسب موقعیت و نوع بیمارستان قابل تغییر هستند و توسط کیمته حوادث غیرمترقبه بیمارستانی تعیین می‌شوند)
رئیس بیمارستان
مدیر بیمارستان
مترون بیمارستان

سوپروایزر مسئول در هنگام وقوع حادثه
ریاست اورژانس بیمارستان

تعیین مرکز عملیات اضطراری

(Incident Command Center) یا (Emergency Operation Center)

مسئولین حوادث غیرمترقبه بیمارستان در مرکز عملیات اضطراری بیمارستان گرد هم می‌آیند. این مرکز محلی از پیش تعیین شده در محل امنی از بیمارستان می‌باشد که حداکثر امکانات ارتباطی با دیگر بخش‌های بیمارستان و واحدهای خارج از آن را دارد. مرکز عملیات اضطراری بیمارستان به طور خاص باید با مسئولین بخش پذیرش بیماران، بخش اورژانس، بخش‌های داخلی و جراحی، آزمایشگاه‌ها، داروخانه، بانک خون، مدارک پزشکی، امنیت (حراست)، خدمات عمومی‌بیمارستان در ارتباط باشد. در ضمن این مرکز باید با دیگر بیمارستان‌های منطقه و نیز کمیته محلی دفاع شهری ارتباط داشته و هماهنگی‌های لازم را صورت دهد.

تعیین علایم و نشانه‌ها(signs):

بیمارستان باید دیاگرام‌های مربوط به ساختمان و علایم خروجی‌های اضطراری برای جابجایی بیماران را به طور واضح تهیه و در محل‌های مناسب نصب نماید. علایم ترافیکی برای ماشین‌ها و آمبولانس‌ها نیز باید در محل‌های قابل رویت نصب شوند.
فراهم کردن ذخایر دارویی و تجهیزات پزشکی:
تمام بیمارستانها باید ذخیره ای از داروهای ضروری (Essential Drugs) و تجهیزات پزشکی مورد نیاز برای حوادث غیرمترقبه گسترده را تهیه نمایند. این ذخایر باید بصورت دوره ای بازبینی شده و در صورت اتمام تاریخ مصرف داروها جایگزین شوند. این ذخایر باید شامل خون کامل (Whole Blood) و ابزار مورد نیاز برای جراحی عمومی، سوختگی‌ها و جراحیهای ارتوپدی باشد.

برقراری ارتباط داخلی و خارجی:

ارتباطات نقش حیاتی در جریان حوادث غیر مترقبه دارند و بیمارستان باید سیستم‌های جایگزین ارتباطی را در اختیار داشته باشد تا در صورت بروز مشکل بتواند از آنها استفاده نماید. سیستم ارتباطی داخلی بین بخشهای مختلف بیمارستان باید برقرار شود. بلندگوها، خطوط تلفن داخلی (بی سیم رادیویی دوسویه) از دیگر ابزارهای ارتباطی جایگزین محسوب می‌شوند. در ضمن وسایل ارتباطی برای فراخوانی پرسنلی که در حال انجام وظیفه نیستند نیز باید مدنظر قرار گیرد. در این مورد می‌توان برنامه از پیش تعیین شده ای را اجرا نمود تا هر فرد پس از اطلاع از بروز حادثه دو یا سه نفر از همکاران نزدیک به خود را آگاه نماید.

فراهم کردن منابع جایگزین برای آب، برق و سوخت:

هر چند چنین منابعی باید به هنگام ساخت بیمارستان در نظر گرفته شده باشند ولی تجربه نشان می‌دهد که برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان باید برای فراهم کردن این منابع جایگزین در جریان حوادث غیرمترقبه اقدامی‌جدی انجام دهد.

نقل و انتقال (Transportation):

هر بیمارستان باید فهرست کاملی از تعداد آمبولانسها،‌ واحدهای سیار و دیگر وسایل نقلیه در خدمت خود را که قادر به ارائه خدمات مؤثر هستند بصورت دوره ای تهیه نمایند چرا که این مسئله بر ظرفیت پاسخ دهی بیمارستان تأثیر مستقیم دارد. برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان باید به طور واضح اولویت استفاده از این وسایل نقلیه، تخصیص سوخت به آنها و افراد مسئول در قبال هر یک را مشخص نماید. از وسایلی که برای جابجایی بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرند مانند برانکارد، صندلی چرخدار، باید فهرست تهیه شود و محل نگهداری و انبار شدن آنها دقیقاً‌ معلوم گردد.
تهیه و توزیع کتابچه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی
نیروهای اجرایی برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی و روسای بخشهای بیمارستان باید کتابچه‌های خاصی برای هر بخش و مسائل ویژه آن در جریان پاسخ به حوادث غیرمترقبه داشته باشند. این کتابچه‌ها باید حاوی دستورالعمل‌های واضح و قابل اجرا برای تعیین افراد مسئول، سلسله مراتب فرماندهی، جانشین‌های مسئولین و ارتباط با دیگر بخشها باشند. این دستورالعمل‌ها می‌تواند بصورت کارتهای معینی در تمام اتاقهای بیمارستان تعبیه شود و چگونگی فعال نمودن زنگ خطر آتش سوزی، استفاده از وسایل اطفای حریق و شیوه تخلیه بیمارستان را به افراد نشان دهند.

آموزش پرسنل:

هیچ برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی نمی‌تواند مؤثر واقع شود مگر اینکه مشارکت کامل پرسنل را به همراه داشته باشد. آموزش مداوم پرسنل باید حاوی تمامی‌اجزای برنامه بویژه نقش و مسئولیتهای خاص افراد در موقعیت‌های اضطراری باشد. برگزاری مانورها حداقل بصورت سالیانه می‌تواند در ارزیابی و ارتقاء کیفیت برنامه به کمیته حوادث غیرمترقبه کمک کند.

مرحله اعلام خطر (Alert Phase)

این مرحله شامل هشدار (Notification) به پرسنل، آماده شدن برای فعالیتهای قریب الوقوع، توسعه ظرفیت پاسخ دهی بیمارستان، سازماندهی بخش پذیرش بیماران، اطمینان از نقل و انتقال امن آنها و فراهم آوردن اطلاعات لازم برای پاسخ مناسب می‌باشد. مهمترین فعالیتهایی که باید در این مرحله مدنظر قرار گیرند عبارتند از:

هشدار حوادث غیرمترقبه:

هشدار در مورد حوادث غیرمترقبه می‌تواند از طریق منابع متعددی مانند پلیس، آتش نشانی، بخش اورژانس، سیستم EMS و یا افراد به بیمارستان برسد. کاربر یا فرد دریافت کننده هشدار باید اطلاعات زیر را در این رابطه تقاضا نماید:

1) نام و سازمان متبوع فرد هشدار دهنده
2) شماره تلفن تماس فرد یا سازمان مربوطه
3) تشریح موقعیت حادثه غیرمترقبه (طبیعت Nature)، شدت (Magnitude)، محل (Location) و زمان (time) حادثه
4) برآوردی از تعداد بیماران (در صورت امکان تعداد بیماران تریاژ شده با برچسب‌های قرمز، زرد، سبز، تعداد سوختگی‌ها، تعداد بیماران دچار آلودگی با مواد مضر)
5) برآورد زمانی تا شروع انتقال بیماران از محل حادثه
6) برآورد زمانی برای رسیدن مجروحین به بیمارستان
واحد تلفن مرکزی (switchboard) باید هشدار دریافت شده را سریعاً به مهمترین فرد مسئول در بیمارستان منتقل نماید. سپس وی اقدام مقتضی را در جهت فعال شدن مرکز عملیات اضطراری انجام می‌دهد.

ارزیابی شدت حادثه غیرمترقبه(Assessment of Disaster Serverity)

یکی از اولین وظایف بالاترین مسئول فرماندهی حوادث غیرمترقبه بیمارستان پیش از فعال شدن برنامه که مرحله بعدی پاسخ بیمارستان می‌باشد تصمیم گیری سریع در مورد شدت حادثه براساس داده‌های اولیه می‌باشد. در این مرحله تصمیم گیری باید به سرعت و بر پایه اطلاعات اندک انجام گیرد. بدین ترتیب مشخص می‌شود که برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی باید تا چد حد فعال شود و امکانات و پرسنل تا چه میزان فراهم گردند. عواملی که می‌تواند فرد مسئول را در این تصمیم گیری یاری نماید عبارتند از :

1) برآوردی از تعداد بیماران
2) برآوردی از شدت جراحت و بیماری آنها
3) وضعیت کنونی فعالیت دپارتمان اورژانس
4) وضعیت کنونی پرسنل (تعداد و ترکیب) دپارتمان اورژانس
5) سرشماری تعداد بیماران و پرسنل بیمارستان
6) وضعیت کنونی پرسنل ICU و اتاق عمل
7) نیاز بیماران حادثه دیده به خدمات تخصصی مانند آلودگی با مواد مضر، مواجه با پرتوهای رادیواکتیو
8) شرایط ویژه بیمارستان مانند بیمارستان تخلیه شده

حوادث غیرمترقبه مختلف سطوح آمادگی و پاسخ متفاوت بیمارستان را می‌طلبند. بر پایه ارزیابی فوق سطح فعال شدن برنامه (Levels of Plan Activation) توسط مسئول فرماندهی بیمارستان تعیین می‌گردد. وی می‌تواند پس از فعال شدن مرکز عملیات اضطراری بیمارستان یا دریافت اطلاعات بیشتر و دقیق تر به اصلاح تصمیم خود مبادرت نماید. این سطوح عبارتند از :

وضعیت هشدار: در این مرحله به علت در دست نبودن اطلاعات کافی تعیین دقیق سطح فعال شدن برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان غیرممکن است ولی تأثیر آن بر بخش اورژانس یا دیگر بخشهای بیمارستان قابل پیش بینی است. اقدامات مقتضی در این مرحله برقراری ارتباط مداوم با مراکز خارج از بیمارستان و آمادگی بالقوه برای پاسخ بعدی است. در این وضعیت مسئول فرماندهی حادثه بیمارستان به ارزیابی و پایش مستمر موقعیت پرداخته و در صورت نیاز با واحدهای تخصصی بیمارستان مشورت می‌نماید.

سطح 1-پیاده شدن (Implementation) برنامه آمادگی اضطراری بخش اورژانس: در صورتیکه منابع موجود در بخش اورژانس برای رسیدگی به تعداد قربانیان کافی باشد و بخشهای حمایتی قادر به پاسخ مناسب بدون عارضه می‌باشند، بیمارستان می‌تواند برنامه آمادگی اضطراری را صرفاً در بخش اورژانس پیاده نماید.

سطح2-پیاده شدن مختصر (partial) برنامه آمادگی اضطراری بیمارستانی: در صورتیکه منابع موجود در بخش اورژانس بیمارستان برای رسیدگی به تعداد قربانیان کافی نباشد ولی منابع اضافی اندکی مورد نیاز باشد می‌توان برنامه آمادگی اضطراری بیمارستان را بطور مختصر پیاده نمود. اینکه این برنامه تا چه حد پیاده شود به تصمیم گیری اعضای مرکز عملیات اضطراری بیمارستان بستگی دارد.

سطح3-پیاده کامل (Total) برنامه آمادگی اضطراری بیمارستانی: در این وضعیت برای رسیدگی به تعداد زیاد قربانیان به تمامی‌منابع موجود در بخش اورژانس و بخش اعظمی‌از منابع حمایتی نیاز است.

عملیات واحد تلفن مرکزی بیمارستان:

واحد تلفن مرکزی بیمارستان بلافاصله پس از انتقال هشدار حوادث غیرمترقبه باید برنامه ارتباطات داخلی و خارجی بیمارستان را اجرا نماید. خطوط تلفن باید برای تماسهای اضطراری آزاد باشند و تماس‌های خارج از بیمارستان در اختیار این مرکز قرار می‌گیرد. برای ارتقاء خدمات ارتباطی توصیه می‌شود تماسهای تلفنی براساس اولویت به سه دسته زیر تقسیم شوند:

1) تماسهایی که در ارتباط با حادثه غیرمترقبه می‌باشند.
2) تماسهایی که از طرف مطبوعات برای دریافت اطلاعات انجام می‌شود.
3) تماسهایی که از طرف بستگان بیماران انجام می‌گیرد.

سازماندهی فضای پذیرش بیماران: (Incoming PatientArea)

فرد مسئول تریاژ باید فضای پذیرش بیماران را براساس طبیعت حادثه غیرمترقبه و برآورد تعداد قربانیانی که به مداوا نیاز خواهند داشت سازماندهی نماید. یک یا چند محل فیزیکی باید برای دریافت بیماران مد نظر قرار گیرد. اقداماتی مانند ترخیص انتخابی بیماران بستری، به تعویق انداختن اعمال جراحی الکتیو و قطع ویزیت سرپایی بیماران باید برای توسعه ظرفیت پذیرش بیمارستان مدنظر قرار گیرد. در این بخش بیماران پس از انجام تریاژ برحسب نیاز به درمان، بستری شدن، ترخیص و یا ارجاع به واحدهای دیگر انتقال می‌یابند.

تمامی‌پرسنلی که در فضای پذیرش بیماران و نیز در بخشهای کلیدی بیمارستان مشغول به فعالیت هستند باید برای سازماندهی و همچنین حفظ امنیت از یونیفرم‌ها و یا علایم متحدالشکلی استفاده کنند. اعضای کمیته حوادث غیرمترقبه بیمارستان، جراح مسئول تریاژ و پرسنل کلیدی حتماً باید از بازوبند یا آرم مشخص استفاده کنند.
تخصیص منابع به فضای پذیرش بیماران:
توزیع و سازماندهی منابع مناسب در فضای محل پذیرش بیماران برای پاسخ مؤثر این واحد لازم است. پرسنل باید در تیمهایی متشکل از یک جراح، یک پزشک داخلی، یک پرستار و دو نفر بهیار سازماندهی شوند. ترکیب این تیمها به پرسنل موجود و در دسترس بیمارستان بستگی دارد و قابل تغییر است.

آماده سازی لوازم و تجهیزات پزشکی:

لوازم پزشکی و تجهیزات پایه باید در جعبه ای با برچسب مشخص قرار گیرند تا انتقال آنها را به فضای پذیرش بیمارستان تسهیل نماید. محتویات این جعبه‌ها می‌تواند شامل تجهیزات اولیه تنفسی و کپسولهای اکسیژن، وسایل پانسمان و مایعات ضد عفونی کننده، داروهای اورژانس، وسایل اولیه جراحی، مایعات داخل وریدی، وسایل گچ گیری و آتل گذاری، فرم‌ها، برچسبهای تریاژ، کارتهای تشخیص هویت و تجهیزات اداری دیگر باشد. فضای پذیرش بیماران باید طوری طراحی شود که امکان استفاده از دستگاه عکسبرداری سیار اشعه X و وسایل جراحی و بیهوشی را فراهم نماید. در مرکز فضای پذیرش بیماران باید محلی برای قرارگیری برانکاردها و صندلیهای چرخ دار در نظر گرفته شود.

آماده سازی بخش جراحی:

در جریان مرحله هشدار حوادث غیرمترقبه اتاق عمل جراحی بیمارستان باید آمادگیهای لازم را فراهم نماید. تمامی‌اعمال جراحی غیراورژانس باید کنسل شوند و اتاق ریکاوری باید به سرعت آماده شوند. بخش جراحی باید پرسنل ذخیره خود را به نحوی سازماندهی کند که امکان فعالیت 24 ساعته را داشته باشد. ریاست بخش جراحی باید از وجود تعداد کافی گانها و پوششهای اتاق عمل و وسایل استریل جراحی برای اعمال جراحی مورد نیاز اطمینان یابد.

آماده سازی بخش اورژانس:

معمولاً ریاست بخش اورژانس فرد مسئول تریاژ و سازماندهی فضای پذیرش بیماران است. پرسنل بخش اورژانس با سازماندهی در تیمهای اضطراری به انجام تریاژ و خدمات اورژانس می‌پردازند. در جریان مرحله اعلام خطر بخش اورژانس فعالیت عادی خود را متوقف نموده، اولویت درمان بیماران پذیرش شده قبلی را تعیین کرده، اتاق انتظار بخش را تخلیه می‌نماید و پرسنل بخش جعبه‌های حاوی تجهیزات و لوازم پزشکی را به فضای پذیرش بیماران منتقل می‌کنند. پس از هشدار حوادث غیرمترقبه ریاست بخش اورژانس باید تماس و هماهنگی نزدیک با دیگر بخش‌های بیمارستان بویژه مرکز عملیات اضطراری، بخش جراحی و بخش امنیت (حراست) داشته باشد.

آماده سازی دیگر بخشها و خدمات بیمارستان:

بخشهای داخلی، اطفال، زنان، مامایی و دیگر تخصصها باید فعالیتهای عادی خود را ادامه دهند مگر اینکه شدت حادثه غیرمترقبه به حدی باشد که پیاده شدن کامل برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان و یا تخلیه کل بیمارستان توسط مرکز عملیات اضطراری اعلام گردد. در چنین وضعیتی جز حداقل پرسنلی که برای ادامه کار بخشها مورد نیاز است بقیه نیروها باید

تحت فرماندهی مرکز عملیات اضطراری به اجرا شدن برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان بپردازند.

آماده سازی سیستم پرستاری بیمارستان:

پرستاران و بهیاران نه تنها نقش مهمی‌را در رابطه مستقیم با بیماران ایفا می‌کنند بلکه به علت آشنایی بیشتر با خدمات ارائه شده، گردش کار بخشها و محل قرارگیری تجهیزات و منابع می‌توانند در پیاده شدن برنامه حوادث غیرمترقبه بسیار مؤثر باشند. پرستاران باید در زمینه اجزا و فرایندهای برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان و مراقبت از بیماران آسیب دیده در جریان حوادث غیرمترقبه آموزشهای خاص دیده باشند.

آماده سازی بخشهای پاراکلینیک:

داروخانه، آزمایشگاه، بانک خون و رادیولوژی باید فعالیت عادی خود را متوقف نموده و مواد و تجهیزات لازم جهت فعالیت 24 ساعته را فراهم نمایند. داروخانه باید امکان پشتیبانی دارویی و تجهیزاتی خدمات اورژانس بیمارستان را در جریان حادثه غیرمترقبه با استفاده از ذخایر بیمارستان فراهم نماید و فهرست اقلام توزیع شده را نگهداری کند. آزمایشگاه فقط باید آ‍زمایشات بسیار اورژانس را انجام دهد. نقش اصلی آ‍زمایشگاه در جریان حادثه غیرمترقبه تعیین گروه خونی و RH و آماده کردن واحدهای خون برای تزریق می‌باشد. ریاست بخش رادیولوژی باید از حضور تعداد پرسنل و تکنسین‌های کافی جهت انجام خدمات ثابت و سیار تصویربرداری و تعداد کافی فیلم و مواد ظاهر کننده اطمینان یابد.

آماده سازی بخشهای اداری:

نقشهای اصلی بخش اداری بیمارستان در جریان حوادث غیرمترقبه عبارتند از حمایت از بخشهای پاراکلینیک، اطمینان از حضور افراد در پست‌های مسئولیتی، تسهیل مسائل مالی و اقتصادی و فراهم کردن امکانات رفاهی و تغذیه‌ای. هماهنگی در زمینه مسائل مرتبط با بیمه و دیگر هزینه‌های بیماران باید توسط این واحد تسهیل شود.

آمادگی واحد امنیت (حراست) بیمارستان:

نقش واحد حراست بیمارستان در جریان حادثه غیرمترقبه نه تنها حفظ امنیت داخل و اطراف بیمارستان است بلکه مسئولیت کنترل ترافیک منتهی به بیمارستان جهت دسترسی مناسب آمبولانسهای حاوی مجروحین به فضای پذیرش بیماران نیز بر عهده این واحد است. حفاظت از تأسیسات حیاتی بیمارستان و سیستم‌های ارتباطی آن نیز بر عهده این واحد است. حفاظت از تأسیسات حیاتی بیمارستان و سیستم‌های ارتباطی آن نیز بر عهده واحد حراست می‌باشد. این واحد ارتباط نزدیکی با مرکز عملیات اضطراری و بخش اورژانس بیمارستان دارد. در صورت ناکافی بودن پرسنل این واحد باید برای انجام مسئولیت خود از پلیس درخواست کمک نماید.

آمادگی واحد ارتباط مردمی‌و ارتباط با مطبوعات:

تقاضای متعدد مردم، بستگان قربانیان و نمایندگان مطبوعات برای دریافت اطلاعات گاهاً فعالیت بیمارستان را دچار اختلال می‌کند. برای ساماندهی امر اطلاع رسانی برنامه حوادث غیرمترقبه باید دو اتاق مجزا را یکی برای مردم و بستگان قربانیان و یکی را برای نمایندگان مطبوعات در نظر بگیرید. اتاق اطلاع رسانی به مطبوعات حتماً باید از بخش درمانی بیمارستانی فاصله داشته باشد. واحد ارتباطات مردمی‌می‌تواند اطلاعات را از طریق بولتن‌های ساده ای تهیه و توزیع نماید.

آمادگی خدمات عمومی‌بیمارستان

بخشهای نگهداری (Maintenance)، لاندری،‌ استریلیزاسیون، آشپزخانه و دیگر خدمات باید خود را برای پاسخ دهی به نیازهای ایجاد شده در جریان حادثه غیرمترقبه آماده کنند. عدم ایجاد آمادگی و هماهنگی این واحدها ممکن است کارایی کلی بیمارستان را کاهش دهد. هماهنگی لازم جهت حضور پرسنل ذخیره برای ارائه مستمر این خدمات باید صورت گیرد.

مرحله پاسخ اورژانس (EmergencyResponse Phase)

فعال شدن برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستانی براساس شدت حادثه غیرمترقبه در این مرحله اتفاق می‌افتد. در واقع در این مرحله با استفاده از آمادگی‌های ایجاد شده در مرحله اعلام خطر برنامه حوادث غیرمترقبه فعال و پاسخ بیمارستان را هدایت می‌کند. همانطور که اشاره شده شیوه پاسخ بیمارستان به سطح فعال شدن برنامه بستگی دارد. برای مثال در حوادث غیرمترقبه سطح 1 تغییرات عمده در پرسنل بیمارستان رخ نمی‌دهد حال آنکه در حوادث سطح 3 چینش و فعالیتهای آنها بطور کلی تغییر می‌یابد. مسائل مهمی‌که در این مرحله پیش روی مجریان برنامه قرار دارد عبارتند از:

تریاژ در بدو ورود بیماران به بیمارستان:

بیماران ممکن است توسط آمبولانس، وسایل نقلیه شخصی و یا با پای خود به بیمارستان مراجعه نمایند. و یا ممکن است قبلاً در محل حادثه تریاژ شده و با برچسب‌های معین به بیمارستان انتقال یابند. در تمام این موارد تیمهای تریاژ بیمارستان که بیماران را در بدو ورود به فضای پذیرش بیمارستان دریافت می‌کنند باید سریعاً وضعیت بیمار را مورد ارزیابی مجدد قرار داده و در صورت نیاز برچسب‌های تریاژ آنها را تغییر دهند. تریاژ در بدو ورود به بیمارستان حتی الامکان باید توسط یک جراح یا فرد آموزش دیده انجام گیرد. فضای پذیرش بیماران باید تنها مجرای ورود بیمار به بیمارستان باشد.

تشخیص هویت و ثبت اطلاعات

برنامه حوادث غیرمترقبه باید مکانیسمی‌را جهت تشخیص هویت و ثبت دقیق اطلاعات بیماران در شرایط اضطراری تعیین نماید چرا که ازدحام بیش از اندازه بیماران در چنین وضعیتی ممکن است باعث سهل انگاری یا نقص در ثبت و نگهداری اطلاعات مربوط به بیماران شود. فرمهای ثبت اطلاعات، کارتهای تشخیص هویت و کارتهای تریاژ باید تهیه و در دسترس باشد. این فرمها که برای مستندسازی سابقه بالینی و درمانهای دریافتی بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند باید جهت جمع آوری ضروری ترین اطلاعات طراحی شده باشد. کارتهای تریاژ از هر سیستمی‌که تبعیت نمایند باید برای پرسنل بیمارستان مفهوم و شناخته شده باشند.

فضاهای درمانی بیمارستان:

بیمارستان باید فضاهای بستری و درمان بیماران را براساس اولویت درمانی آنها از پیش تعیین نماید. اکثر بیمارستانها جهت تعیین اولویت درمانی از همان برچسب‌های رنگی تریاژ استفاده می‌کنند. رنگ قرمز به معنی بیمارانی که به توجه فوری نیازمندند، رنگ زرد به معنی آنهایی که آسیب جدی دارند ولی به توجه فوری نیاز ندارند، رنگ سبز به معنی بیمارانی که مرگ آنها مسجل شده است. علاوه بر سیستم اولویت بندی رنگی باید فضاهایی که برای هر دسته از بیماران مشخص شده است باید با نوارهای رنگی مشخص شود تا گردش بیماران بین بخشهای درمانی،‌ بستری و اتاق عمل را تسهیل نماید. ارائه خدمات بیماران در هر یک از این بخشها باید در حداقل زمان ممکن انجام گیرد.

سیستم ارجاع بیمارن:

با وجود اینکه بیمارستان باید تمام تلاش خود را برای توسعه ظرفیت درمانی و پذیرش قربانیان حادثه غیرمترقبه انجام دهد در بسیاری از موارد بیماران به مراقبت‌های تخصصی و فوق تخصصی نیازمندند که امکانات و تخصص لازم برای آنها در بیمارستان موجود نیست. در چنین مواردی ارجاع بیمار به مراکز درمانی دیگر باید مدنظر قرار گیرد. ارتباط نزدیک بیمارستانها در جریان حوادث غیرمترقبه و شبکه قوی نقل و انتقال بیمار می‌تواند این امر را تسهیل نماید.

نگهداری و تشخیص اجساد:

بخش پاتولوژی مسئول سازماندهی تشخیص هویت بیمارستان می‌باشد. در صورت وجود واحد یا بخش پزشکی قانونی بیمارستان این واحد راساً این مسئولیت را بر عهده می‌گیرد. در صورتیکه سردخانه بیمارستان ظرفیت پذیرش اجساد را نداشته باشد باید محل موقتی برای نگهداری آنها در نظر گرفته شود. در صورتیکه امکانات تخصصی و تجهیزات لازم برای تشخیص هویت قربانیان در اختیار نباشد بخش پاتولوژی بیمارستان باید از بیمارستانهای تابعه یا پلیس درخواست کمک نماید.

برنامه‌های حوادث غیرمترقبه خاص:

برنامه حوادث غیرمترقبه بیمارستان باید دارای برنامه‌های مکمل برای موقعیت‌های خاص چون آتش سوزی، پرتوهای رادیواکتیو، مسمومیتهای دسته جمعی، آلودگی با مواد مضر و… باشد.

موحله توقف برنامه و ارزیابی بعد از حادثه غیرمترقبه (Termination Phase)

فرمانده حادثه غیرمترقبه از طرف مرکز عملیات اضطراری بیمارستان تمام بخشها و پرسنل را در جریان به اتمام رساندن و توقف اجرای برنامه قرار می‌دهد. این امر از طریق واحد تلفن مرکزی یا سیستم ارتباط داخلی بیمارستان انجام می‌گیرد. پس از توقف برنامه فعالیت بیمارستان باید به حالت عادی بازگردد. تمامی‌مسؤلین و رؤسای بخشهای بیمارستان باید گزارشی از جنبه‌های مثبت و منفی فعالیت خود را به کمیته حوادث غیرمترقبه بیمارستان ارائه دهند. در نهایت این کمیته باید جلسه را با حضور افراد مسئول جهت نقد و بررسی پاسخ کلی بیمارستان تشکیل دهد. این جلسه باید شیوه‌های تصحیح و ارتقاء برنامه را مدنظر قرار دهد.

اولین امتیاز را ثبت کنید