جورج کلی (George Kelly)، یک روان‌شناس آمریکایی و متخصص در روانشناسی بالینی، نظریه سازه شخصی (Personal Construct Theory) را ارائه داد. این نظریه یک چارچوب نظری در روانشناسی است که به بررسی نحوه شکل‌گیری و استفاده از ساختارهای شخصی برای درک و تفسیر جهان توجه دارد. نظریه سازه شخصی به فردی نگریسته و به تحلیل تفکرات، مفاهیم، و عقاید شخصی او پرداخته و درک از دیدگاه افراد را مورد توجه قرار می‌دهد.
تعریف نظریه سازه شخصی
ساختارهای شخصی (Personal Constructs): افراد برای درک جهان، مجموعه‌ای از ساختارهای شخصی ایجاد می‌کنند. این ساختارها به عنوان طرح‌های شخصی برای تفسیر و توصیف وقایع و تجربیات خود عمل می‌کنند. ساختارهای شخصی (Personal Constructs) در نظریه سازه شخصی یکی از مفاهیم کلیدی است و به مفاهیم، اصطلاح‌ها یا طرح‌های شخصی اشاره دارد که افراد برای تفسیر و توصیف جهان و واقعیت ایجاد می‌کنند. این ساختارها به عنوان یک نوع از الگوهای تفکری و دسته‌بندی‌های شخصی عمل می‌کنند که افراد برای درک و تفسیر تجربیات خود و دیگران به کار می‌برند.
مفاهیم کلیدی در نظریه سازه شخصی
ویژگی‌های اصلی ساختارهای شخصی عبارتند از:
منحصر به فرد بودن:
هر فرد دارای ساختارهای شخصی منحصر به فردی است که برای او تعریف می‌شود. این ساختارها بر اساس تجربیات، آموخته‌ها و دیدگاه‌های فرد شکل می‌گیرند.
دوگانگی:
ساختارهای شخصی به صورت دوگانه عمل می‌کنند، به این معنی که هر یک از آنها دارای یک زوج مقایسه‌ای است. به عبارت دیگر، افراد اغلب از یک مقایسه بین دو مفهوم برای تعبیر از واقعیت استفاده می‌کنند. مثلاً “خوب بودن” در مقایسه با “بد بودن” یکی از ساختارهای شخصی است.
قابلیت تغییر:
ساختارهای شخصی تعاملی و قابل تغییر هستند. انسان‌ها می‌توانند در طول زمان این ساختارها را تغییر دهند یا تطابق بخشند، و این تغییرات ممکن است نتیجه‌ی تجربیات جدید یا آموخته‌های جدید باشند.
کلیات و خصوصیات:
ساختارهای شخصی می‌توانند به مفاهیم کلیاتی (بزرگترین دسته‌بندی‌ها) و خصوصیات (جزئیات و تفاوت‌های موجود در مفاهیم) اشاره کنند. این دو نوع مفهوم به کمک برای تفکر و توصیف واقعیت می‌آیند.ساختارهای شخصی تأثیر زیادی بر اندیشه و رفتار افراد دارند و در روانشناسی بالینی و مشاوره به منظور درک عمیق‌تر از دیدگاه‌ها و تفکرات فردی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای نمونه، مشاوران ممکن است از این مفهوم برای کمک به مشتریان در تفکر بهبودیابی و تغییر ساختارهای شخصی‌شان به منظور حل مشکلات و بهبود رفتارها و روابطشان استفاده کنند.
طبقه‌بندی احتمالی (Range of Convenience):
هر ساختار شخصی دارای محدوده‌ای از احتمال‌ها و انتظارات است که فرد برای خود ایجاد کرده است. این محدوده نشان‌دهنده‌ی تفکرات ممکن در یک موقعیت خاص است. طبقه‌بندی احتمالی (Range of Convenience) نیز یکی از مفاهیم مهم در نظریه سازه شخصی (Personal Construct Theory) می‌باشد. این مفهوم به محدوده‌ی احتمال یا تعمیم‌پذیری ساختارهای شخصی اشاره دارد و نحوه‌ی استفاده از این ساختارها در تفسیر و تجربه واقعیات را توصیف می‌کند.
در واقع، این مفهوم به ما می‌گوید که هر ساختار شخصی (personal construct) دارای محدودیت‌ها و مرزهایی است که مشخص می‌کنند کجا و در چه شرایطی از آن استفاده می‌شود.برای توضیح بهتر، می‌توانید این مفهوم را با مثالی ساده فهمانید.
فرض کنید یک فرد دو ساختار شخصی برای تعریف مفهوم “موفقیت” دارد. اولین ساختار می‌گوید که موفقیت برای او بدان معناست که شغف و الهام‌بخشی در کار داشته باشد، در حالی که دیگری ممکن است بگوید که موفقیت به معنای داشتن پول و منافع مالی زیاد باشد. حالا فرض کنید که این فرد در محیطی اجتماعی و اقتصادی خاصی زندگی می‌کند. در این محیط، اگر شرایط برای شغف و الهام‌بخشی در کار مناسب باشد، او ممکن است از ساختار اول برای تعریف موفقیت استفاده کند.
اما اگر محیط مورد نظر فرصت‌های مالی زیادی فراهم کند، او ممکن است به ساختار دوم رجوع کند.در نتیجه، طبقه‌بندی احتمالی نشان می‌دهد که هر ساختار شخصی دارای محدوده‌ای از واقعیات است که می‌تواند در آنها به کار رود. این مفهوم به ما اجازه می‌دهد تا درک کنیم که افراد چگونه از ساختارهای شخصی خود برای تعبیر از واقعیت‌ها و تجربیات استفاده می‌کنند و چگونه تغییر در محیط و شرایط می‌تواند تاثیرات زیادی بر تعاملات و تفکرات آنها داشته باشد.
تعداد متناهی ساختارها (Finite Number of Constructs):
افراد تنها مجموعه‌ای متناهی از ساختارهای شخصی دارند که با آنها واقعیت را تفسیر می‌کنند. این محدودیت تفکرات انسان‌ها را معین می‌کند. تعداد متناهی ساختارها (Finite Number of Constructs) نیز یکی از مفاهیم اساسی در نظریه سازه شخصی (Personal Construct Theory) است.
این مفهوم به محدودیت تعداد ساختارهای شخصی که انسان‌ها برای تفسیر و تجربه واقعیات استفاده می‌کنند اشاره دارد. به عبارت دیگر، انسان‌ها تنها دارای تعداد محدودی از ساختارهای شخصی هستند که از آنها برای درک و تفسیر دنیای پیرامون خود استفاده می‌کنند.این مفهوم از آنجا به وجود آمده که اگر تعداد ساختارهای شخصی نامحدود باشد، تفسیر و تجزیه و تحلیل واقعیات برای انسان‌ها بسیار پیچیده و غیرممکن خواهد بود.
از طرف دیگر، محدودیت تعداد ساختارهای شخصی به انسان‌ها کمک می‌کند تا دنیای پیچیده را به دسته‌ها و دسته‌بندی‌های ساده‌تری تقسیم کنند و از آن درک بهتری داشته باشند.به عنوان مثال، اگر فردی دو ساختار شخصی به نام “سرزندگی” و “سختی کار” داشته باشد، او ممکن است واقعیات را بر اساس این دو ساختار تفسیر کند. اگر وضعیتی را باعث می‌شود که او تجربه‌ای به عنوان “سرزندگی” برای خود تعریف کند، این به او اجازه می‌دهد که به آن معنا دهد که او در یک وضعیت موفقیت است.
اگر وضعیت دیگری را باعث کند که او تجربه‌ای به عنوان “سختی کار” برای خود تعریف کند، این ممکن است به او نشان دهد که او در تلاش برای دستیابی به هدفی مشخص و دشوار است.در نتیجه، تعداد متناهی ساختارهای شخصی به انسان‌ها امکان تفکر، تفسیر و تعبیر واقعیات را می‌دهد و از آنها خواسته می‌شود که از این محدودیت‌ها برای ایجاد تفکرات واقعیت‌بینانه و منطقی استفاده کنند.
رابطه‌های اشتباهی (Constructive Alternativism):
نظریه سازه شخصی اعتقاد دارد که واقعیت قطعی نیست و افراد به وسیله تعامل با دیگران و تغییر ساختارهای شخصی می‌توانند نسبت به واقعیت‌های مختلف دست‌یابند. رابطه‌های اشتباهی (Constructive Alternativism) نیز یکی از مفاهیم مهم در نظریه سازه شخصی (Personal Construct Theory) می‌باشد. این مفهوم به نظریه اصلی در این نظریه اشاره دارد که بر اساس آن، واقعیت به شکل مطلق و قطعی وجود ندارد و هر فرد مجموعه‌ای از ساختارهای شخصی برای تفسیر و تجربه واقعیات ایجاد می‌کند.
مفاهیم اصلی رابطه‌های اشتباهی عبارتند از:
- واقعیت نسبی:
- این مفهوم نشان می‌دهد که هر فرد دارای دیدگاهی نسبت به واقعیت است. به عبارت دیگر، انسان‌ها واقعیت را از طریق فیلترهای شخصی و منحصر به فرد خود می‌بینند و تجربه می‌کنند. بنابراین، واقعیت برای هر فرد به شکلی است که او تعریف می‌کند.
- قابلیت تغییر و تطور:
- این مفهوم نشان می‌دهد که ساختارهای شخصی انسان‌ها قابل تغییر و تطور هستند. انسان‌ها می‌توانند این ساختارها را با تجربه‌های جدید و آموخته‌های جدید تغییر دهند.
- تفکرات چندگانه:
- این مفهوم نشان می‌دهد که در مواجهه با یک واقعیت، انسان‌ها می‌توانند تعداد مختلفی از ساختارها و تفسیرها ایجاد کنند. بنابراین، واقعیت‌ها می‌توانند از دیدگاه‌های مختلف تفسیر شوند.
- قابلیت ایجاد تغییر:
- این مفهوم نشان می‌دهد که انسان‌ها می‌توانند تغییراتی در ساختارهای شخصی خود ایجاد کنند. این تغییرات می‌توانند از طریق تعامل با محیط و دیگر افراد رخ دهند.رابطه‌های اشتباهی نظریه سازه شخصی به واقعیت‌های چندگانه و انعطاف‌پذیری تفکر انسان‌ها تأکید می‌کنند و به معنایی مثبت از تغییر و تطور ساختارهای شخصی ایجاد کننده معنی و دانش می‌پردازند. این نظریه به انسان‌ها کمک می‌کند تا برای درک و تفسیر واقعیت‌های متنوع و پیچیده، تفکرات چندگانه و متعددی داشته باشند و به عنوان یک ابزار قدرتمند در مشاوره و توسعه شخصی به کار برود.
تغییر ساختارهای شخصی (Changing Personal Constructs):
فرایند تغییر و تطور ساختارهای شخصی از طریق تجربه و تعامل با محیط و دیگر افراد امکان‌پذیر است. افراد می‌توانند ساختارهای خود را تطبیق دهند یا تغییر دهند. تغییر ساختارهای شخصی (Changing Personal Constructs) به اصطلاح در نظریه سازه شخصی اشاره به فرآیندی دارد که انسان‌ها از طریق تجربه و تعامل با محیط و دیگر افراد، ساختارهای شخصی خود را تغییر می‌دهند یا تطابق می‌دهند.
این مفهوم نشان می‌دهد که ساختارهای شخصی که افراد برای تفسیر و تجربه واقعیات ایجاد می‌کنند، قابل تغییر و شکل‌پذیر هستند.تغییر ساختارهای شخصی می‌تواند به صورت طبیعی در طول زمان رخ دهد، زیرا افراد با تجربه و آموخته‌های جدید مواجه می‌شوند. علاوه بر این، تغییر ساختارهای شخصی ممکن است به صورت آگاهانه از طریق مشاوره یا روان‌درمانی انجام شود. در این موارد، تغییر ساختارهای شخصی به منظور بهبود رفتارها، حل مشکلات و تغییر نگرش‌ها انجام می‌شود.
متدهای مختلف فرآیند تغییر ساختارهای شخصی
فرآیند تغییر ساختارهای شخصی ممکن است با استفاده از متدهای مختلفی انجام شود، از جمله:
- پرسش و بررسی:
- توسط مشاوران یا روان‌شناسان، افراد ممکن است به سوالاتی متنوع در مورد تفکرات و باورهای شخصی‌شان دامنه دهند تا درک عمیق‌تری از آنها پیدا کنند.
- تغییر دیدگاه‌ها:
- با ارائه شواهد و ادله جدید یا با تغییر نگرش‌ها، افراد می‌توانند ساختارهای شخصی خود را تغییر دهند.
- آموزش مهارت‌های جدید:
- افراد می‌توانند از طریق یادگیری مهارت‌های جدید و تمرین آنها، تغییر در ساختارهای شخصی‌شان را تجربه کنند.
- تعامل اجتماعی:
- تعامل با افراد دیگر و مشاهده رفتارهای مثبت دیگران ممکن است به افراد کمک کند تا رفتارها و تفکرات خود را تغییر دهند.تغییر ساختارهای شخصی در نظریه سازه شخصی به توانایی انسان‌ها برای تطبیق و تغییر در مواجهه با موقعیت‌های جدید و تجربه‌های متغیر تأکید می‌کند. این فرآیند به انسان‌ها امکان می‌دهد که بهبود بخشند، با مشکلات روبرو شوند و روابط بهتری برقرار کنند.
سخن پایانی
نظریه سازه شخصی به فراهم آوردن ابزارهایی برای ارتقاء درک فرد از خود و دیگران و همچنین بهبود روابط انسانی می‌پردازد. این نظریه به ویژه در زمینه‌های مشاوره و روان‌درمانی به کار می‌رود و به ارتقاء توانایی انسان‌ها در انعکاس بر تفکرات و اعمال خود کمک می‌کند.
نظریه سازه شخصی یکی از سرفصل هایی است که در دوره آموزشی روانشناسی شخصیت آموزش داده می شود، برای آشنایی بیشتر با نظریه سازه شخصی می توانید در این دوره شرکت کنید. موسسه آموزش عالی خرد این دوه را به صورت حضوری و غیرحضوری برگزار می کند.. در پایان دوره مدرک معتبر وزارت علوم که قابل ترجمه و استعلام است به شما تعلق می گیرد.
