عوامل زیان آور محیط کار شامل هر نوع شرایط یا عناصری در محیط کاری است که می تواند بر سلامت جسمی، روانی یا امنیت کارکنان تاثیر منفی بگذارد. این عوامل می توانند شامل مواد شیمیایی خطرناک، سطوح بالای نویز، نور نامناسب، ارگونومی نادرست، فشار کاری بیش از حد و تهدیدات امنیتی باشند. تشخیص و کنترل عوامل مضر محیط کار ضروری است تا از سلامت و ایمنی کارکنان در محیط های کاری محافظت شود. در ادامه این مقاله از سایت خرد تمامی انواع عوامل زیان آور محیط کار hse را توضیح داده و مثالی ارائه می دهیم.
انواع عوامل زیان آور محیط کار
برای حفاظت از سلامتی و ایمنی کارکنان، کاهش ریسک حوادث و بیماری های شغلی و بهبود بهره وری و کیفیت کار لازم است عوامل زیان بار محیط کار شناخته شوند. برای رسیدن به پاسخ این سوال که عوامل زیان آور محیط کار کدام هستند؟، تا پایان همراه ما باشید.
عوامل زیان آور روانی در محیط کار
عوامل زیان آور روانی در محیط کار به شرایط یا استرس هایی اشاره دارد که می توانند منجر به اضطراب، افسردگی یا سایر مشکلات روانی برای کارکنان شوند. این عوامل می توانند کیفیت زندگی کاری و شخصی افراد را تحت تاثیر قرار دهند و بر عملکرد شغلی، روابط بین فردی و بهره وری کلی اثر منفی بگذارند. مدیریت موثر این استرس ها و ایجاد یک محیط کار حمایتی از اهمیت بالایی برخوردار است تا از سلامت روان کارکنان محافظت شود و به آن ها کمک شود تا با چالش های روانی ناشی از کار مقابله کنند.
انواع عوامل زیان آور روانی در محیط کار
برخی از عوامل زیان آور محیط کار عبارتند از:
- فشار کاری بیش از حد : گاهی اوقات ساعت کاری و همچنین سختی کار برخی مشاغل به قدری زیاد است که موجب ناراحتی و آزردگی خاطر کارمندان می شود. این مورد نوعی عوامل زیان آور محیط کار می باشد که موجب افزایش تنش در کارکنان می گردد.
- تعارضات شغلی : تعارضات شغلی به معنای اختلاف بین کارکنان و همچنین بین مدیر و کارکنان است. زمانی که اختلاف بین آن ها پیش می آید، موجب از بین رفتن آرامش در محیط کار و همچنین بی انگیزگی کارکنان می گردد.
- نبود تعادل بین کار و زندگی : در برخی مواقع افراد نمی توانند تعادل لازم را بین کار و زندگی فرام کنند و به این ترتیب هم در محیط کار و هم در زندگی دچار اغتشاش ذهنی خواهند شد و به این ترتیب نمی توانند هیچ کدام را به درستی پیش ببرند.
- تبعیض و آزار در محل کار : یکی دیگر از عوامل زیان آور محیط کار مورد آزار قرار گرفتن در هر جنبه ای می باشد. زمانی که افراد در محیط کار مورد آزار از جانب هر شخصی قرار بگیرند، دیگر این محیط کار برایشان امن و جذاب نخواهد بود و به این ترتیب نمی توانند مسئولیت های کاری خود را به خوبی انجام دهند.
- انتظارات نامعقول شغلی : یکی دیگر از عوامل استرس زا و روانی در محیط کار انتظارات غیر معقول کارفارما و مدیر از کارکنان می باشد. زمانی که این اتفاق در محیط کار پیش میاید، استرس و اضطراب زیادی به کارمند وارد می شود و به این ترتیب کار خود را به خوبی انجام نخواهد داد.
- نبود حمایت از سوی همکاران یا مدیریت : مورد دیگری که در عوامل زیان آور محیط کار عنوان می شود، همین عدم حمایت از کارکنان است. زمانی که کارفرمایان حمایت کافی از کارکنان خود نداشته باشند، کارمند احساس تنهایی و انزوا کرده و به این ترتیب فشار روانی زیادی بر او تحمیل می شود.
- ابهام نقش شغلی : شفاف نبودن مسئولیت کارکنان و همچنین مشخص نبودن انتظارات شغلی می تواند موجب سردرگمی آن ها شود. همچنین این مورد که یکی از عوامل زیان آور محیط کار می باشد،، موجب از بین رفتن آرامش و استرس کارکنان می شود.
- بی علاقه گی به کار : اگر کارمند به کار خود بی علاقه باشد، نمی تواند مسئولیت خود را به خوبی انجام دهد و همچنین ذهن راحت نخواهد داشت. به علاوه انجام ندادن درست مسئولیت ها می تواند موجب اخطار مدیر و استرس گرفتن کارمندان شود.
- نبود امنیت شغلی : امنیت شغلی به این معناست که فرد کارمند بداند اگر وظیفه خود را به خوبی انجام دهد، در این شغل ماندگار شده و می تواند به فعالیت در این سمت شغلی ادامه دهد. زمانی که کارمند بداند حتی با انجام درست وظایف نیز هر لحظه ممکن است از کار اخراج شود، انگیزه و آرامش ذهنی نخواهد داشت و به این ترتیب دچار مشکل روانی می شود.
- یکنواختی محیط کار : گاها لازم است در محیط کار تغیییراتی ایجاد شود تا محیط کار از حالت یکنواختی خارج گردد. همچنین به روش های مختلفی می توان بین کارکنان ایجاد انگیزه کرد و یکنواختی را از میان برداشت.
عوامل زیان آور جسمی در محیط کار
عوامل زیان آور جسمی در محیط کار به شرایط فیزیکی یا محیطی اشاره دارند که می تواند به سلامت جسمی کارکنان آسیب برساند. این شرایط ممکن است شامل قرارگیری در معرض سر و صدا، نور نامناسب و .. باشد. تماس طولانی مدت یا مکرر با این عوامل می تواند منجر به بیماری ها یا آسیب های شغلی از جمله کاهش شنوایی، مشکلات بینایی، اختلالات اسکلتی-عضلانی و سایر مشکلات جسمی شود. شناسایی و کاهش این عوامل زیان آور در محیط کار از طریق ارزیابی ریسک و اجرای تدابیر ایمنی، برای حفظ سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار ضروری است.
انواع عوامل زیان آور جسمی در محیط کار
برخی از این عوامل جسمی که در دسته عوامل زیان آور محیط کار قرار دارند را در زیر توضیح می دهیم.
- سر و صدا : در صورتی که در محل کار شما سر وصدا زیاد باشد، ممکن است منجر به آسیب به گوش و به ویژه کاهش شنوایی شود. از این رو سر و صدا می تواند یکی از عوامل زیان آور محیط کار محسوب شود. همچنین برخی افراد با صدای زیاد دچار استرس می شوند.
- نور نا مناسب : نور باید متعادل باشد. نور کم یا نور زیاد برای چشم آسیب زننده است و می تواند سلامتی چشم را به خطر بیندازد. به عنوان کمترین آسیب می توان گفت که نور نامناسب موجب خستگی چشم و همچنین سردرد می شود و به همین دلیل لازم است نور محیط کار مناسب باشد.
- دمای نا مطلوب : لازم است دمای محیط کار مناسب باشد تا کارکنان نه دچار گرمازدگی و نه دچار سرمازدگی شوند. اگر محیط کار خیلی گرم باشد ممکن است کارکنان دچار گرمازدگی، خطر کم آبی بدن، عدم تمرکز و مشکلات مرتبط با گرما مانند خستگی حرارتی شوند. همچنین سرمای زیاد نیز موجب مشکلاتی نظیر ضعف در انگشتان دست، سرما خوردگی، گرفتی عضلات و …می شود. به همین دلیل دمای نامطلوب یکی از عوامل زیان آور محیط کار محسوب می شود.
- ارتعاشات : برخی از ابزار در محیط کار می توانند دارای لرزش و ارتعاش باشند. به طور مثال دلر های برقی، اره های برقی، برخی اتومبیل ها در محل کار و… برخی از دستگاه هایی هستند که ارتعاش دارند. اینگونه ارتعاشات موجب سردرد، معده درد و در دراز مدت موجب آسیب به ستون فقرات می شود و به این ترتیب ارتعاشات یکی از عوامل زیان آور محیط کار می باشد.
- تابش های خطرناک : ممکن است محیط کار شما در معرض برخی تابش ها نظیر اشعه UV یا اشعه X باشد. این اشعه ها به شدت مضر هستند از این رو یکی از مهمترین عوامل زیان آور جسمی می باشند. این اشعه ها می توانند موجب آسیب به پوست و چشم شوند و همچنین سبب ساز برخی سرطان ها می باشند. برق نیز در دسته تابش های خطرناک قرار می گیرد و برای بدن مضر است.
- فشارهای ارگونومیک نادرست : وضعیت ارگونومیکی نامناسب به این معناست که محل کار شما وضعیت مناسبی نداشته باشد. به طور مثال تنظیم نبودن صندلی و میز، ابزار های دارای ایراد و … برخی از وضعیت های ارگونومیکی نامناسب می باشند. اینگونه وضعیت ها موجب آزردگی جسمی در افراد می شوند و به این ترتیب کارکنان در محیط کار راحت نخواهند بود.
- آلاینده های شیمیایی : یکی دیگر از عوامل زیان آور محیط کار، آلاینده های شیمیایی می باشد. برخی شغل ها دارای نمونه هایی از آلاینده های شیمیایی هستند و اگر قرار باشد بدون حفاظت مناسب از پوست و همچنین استشمام بدون ماسک در معرض این نوع آلاینده ها قرار بگیرید، موجب آسیب به پوست و ریه تان می شود.
- گرد و غبار و ذرات معلق : همانطور که می دانیم گرد و غبار برای ریه بسیار مضر است و از این رو اگر در محیط کارتان گرد و غبار و ذرات معلق وجود دارد، لازم است بدون ماسک و پوشش مناسب در محیط کار قرار نگیرید تا این گردو غبار را استنشاق نکنید. این مورد نیز یکی از عوامل زیان آور محیط کار می باشد.
- استرس و اضطراب : این مورد نیز علاوه بر آسیب به روح و ذهن، جسم انسان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و به این ترتیب استرس و اضطراب را نیز در دسته عوامل زیان آور جسمی در محیط کار عنوان نمودیم.
عوامل زیان آور ارگونومیکی محیط کار
عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار به شرایط یا عناصری اشاره دارد که می توانند به کارکنان در هنگام انجام وظایف شغلی آسیب برسانند. این شرایط شامل هر نوع طراحی، وضعیت یا روش کاری است که باعث فشار بیش از حد به بدن می شود، مانند نشستن طولانی مدت در یک وضعیت، بلند کردن بارهای سنگین و مواردی شبیه به این. این عوامل می توانند منجر به اختلالات اسکلتی-عضلانی، درد و خستگی شدید شوند. شناسایی و اصلاح این عوامل از طریق بهبود طراحی محیط و روش های کاری به حفظ سلامت کارکنان و افزایش بهره وری کمک می کند.
انواع عوامل زیان آور ارگونومیکی در محیط کار
همانطور که اشاره نمودیم، اینگونه از عوامل زیان آور محیط کار، شامل مواردی است که راحتی و آسایش را از کارکنان می گیرد و موجب می شود کارکنان آسایش لازم را نداشته باشند.
- وضعیت های نامناسب کاری : فرض کنید شرایط شغلی شما به گونه ای باشد که لازم است طولانی مدت در حالت خمیده باشید یا چرخش بیش از اندازه داشته باشید. در هر کدام از این موارد شما وضعیت نامناسب کاری را تجربه می کنید که جزء عوامل زیان آور محیط کار می باشد و موجب آسیب به ستون فقرات و سایر اندام های بدن می شود.
- تکرار بیش از حد حرکات : اگر قرار باشد یک وضعیت را به طور مدام تکرار کنید، آسیب زننده خواهد بود. به ویژه اگر آن وضعیت مربوط به جسم و همچنین سنگین باشد. به همین دلیل تکرار بیش از حد حرکات یکی دیگر از عوامل زیان آور محیط کار شناخته می شود.
- بلند کردن بارهای سنگین : بلند کردن بارهای سنگین به دفعات زیاد موجب آسیب به ستون فقرات و نخاع افراد می شود و به این ترتیب مطمئنا این مورد یکی از مهمترین عوامل زیان آور محیط کار محسوب می شود. شغلی با این شرایط مطمئنا ریسک پذیری بالایی دارد.
- کار طولانی مدت بدون استراحت : لازم است بین زمان های کاری استراحت وجود داشته باشد تا فشار زیادی به کارکنان وارد نشود. اگر کار بدون استراحت باشد موجب آسیب های ذهنی و جسمی نظیر کمردرد، پادرد، خستگی ذهنی و… می شود و برای افراد مضر خواهد بود.
- استفاده نادرست از ابزار دستی : اگر برخی ابزار دستی به درستی به کار برده نشوند، موجب آسیب به افراد خواهند شد. همچنین در بعضی موارد ابزار دستی به درستی طراحی نمی شوند و به این ترتیب آسیب زننده خواهند بود. برای جلوگیری از این آسیب و زیان لازم است اولا از ابزارهای باکیفیت استفاده نمایید و ثانیا نحوه کارکرد با هر دستگاه را به خوبی یاد بگیرید.
- نشستن یا ایستادن طولانی مدت : یکی دیگر از مواردی که به عنوان عوامل زیان آور محیط کار شناخته می شود، نشستن یا ایستادن برای مدت زمان خیلی طولانی است. در صورتی که برای زمان طولانی بنشینید یا بایستید، به ستون فقرات شما آسیب زیادی وارد می شود و مطمئنا زیان بار است.
- فشار ناشی از تماس با سطوح سخت : کار در محیط هایی که نیاز به تماس مداوم با سطوح سخت دارد، مانند زانو زدن یا تکیه دادن به سطوح سفت، می‌تواند به فشار بر بدن و آسیب‌دیدگی منجر شود.
عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
عوامل زیان آور شیمیایی در محیط کار به مواد یا ترکیبات شیمیایی اشاره دارد که می توانند به سلامتی کارکنان آسیب برسانند. این عوامل می توانند از طریق تنفس، بلع یا تماس پوستی وارد بدن شوند و موجب مسمومیت های حاد یا مزمن، آسیب های پوستی، مشکلات تنفسی و سایر اختلالات سلامتی شوند. قرارگیری در معرض این مواد ممکن است در فرآیند های صنعتی، آزمایشگاهی، تمیزکاری یا استفاده از حلال ها و پوشش های شیمیایی رخ دهد. کنترل این عوامل از طریق استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، تهویه مناسب و رویه های ایمنی موثر، برای حفظ سلامت کارکنان ضروری است.
انواع عوامل زیان آور شیمیایی محیط کار
مخاطرات شیمیایی محیط کار نیز به نوعی به آسیب های جسمی مربوط می شوند و لازم است این عوامل شناسایی شوند تا از بروز این آسیب ها جلوگیری گردد. این عوامل شامل موارد زیر می باشد.
- گازها و بخارات : یکی از انواع عوامل زیان آور محیط کار، گاز ها و بخاراتی هستند که توسط دستگاه ها و فرایند ها در محیط کار تولید شده و موجب می شوند کارمندان در معرض اینگونه مواد شیمیایی قرار گرفته و به این ترتیب آسیب زیادی به ریه و پوست آن ها وارد می شود.
- ذرات معلق : ذرات معلق نظیر گرد و غبار شیمیایی می توانند آسیب زیادی به ریه و پوست وارد نمایند. از این رو ذرات معلق یکی از عوامل زیان آور محیط کار هستند. به همین ترتیب لازم است محافظت های فردی در نظر گرفته شود تا از این آسیب ها جلوگیری شود.
- اسیدها و بازها : اسید ها و بازها یکی دیگر از مواردی هستند که اگر انسان در معرض این مواد مضر قرار بگیرد علاوه بر اینکه به ریه آسیب میزند، می تواند موجب سوختن پوست نیز شود. این مواد در دسته مواد شیمیایی قوی هستند و به این ترتیب مضر می باشند.
- حلال های آلی : برخی از موادی هستند که اگر روی پوست قرا بگیرند یا استنشاق کنید، موجب آسیب به عصب و ریه و کلیه خواهد شد. حلال های آلی نمونه ای از مواد شیمیایی هستند که در دسته عوامل زیان آور محیط کار قرار می گیرند. برخی از حلال های آلی عبارتند از : اتانول، متانول، کلروفرم و … .
- سموم دفع آفات : علاوه برموارد بالا، برخی از سموم نیز وجود دارند که برای دفع و از بین بردن آفات مختلف به کار می روند. اگر در محیط کار از این سموم دفع آفات استفاده نمایید، ممکن است دچار برخی مسمویت های پوستی و ریوی شوید. از این رو لازم است پیشگیری های لازم در نظر گرفته شود.
- فلزات سنگین : مورد دیگری که در دسته عوامل زیان آور محیط کار شناخته می شود، فلزات سنگین هستند. سرب و جیوه دو نمونه از فلزات سنگین شناخته شده می باشند. در برخی از مشاغل این فلزات مورد استفاده هستند و لازم است بدانید این مواد حتی در مقادیر کم موجب مسمویت های مزمن در بدن می شوند.
- دودهای جوشکاری : دود های جوشکاری دودهایی هستند که حاوی ذرات فلزی و ترکیبات شیمیایی خطرناک هستند و هنگام جوشکاری تولید می شوند و می‌توانند سلامت تنفسی را تهدید کنند. به همین دلیل یکی دیگر از عوامل زیان آور محیط کار دود های جوشکاری می باشند. این دودها می توانند شامل موادی مانند آلومینیوم، آرسنیک، بریلیوم، کروم، نیکل، سیلیکا و اکسیدهای فلزی باشند.
- آلاینده های بیولوژیکی : آلاینده های بیولوژیکی در محیط کار به عوامل زیستی اشاره دارند که می توانند برای کارکنان خطر ایجاد کنند. این عوامل شامل باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، پارازیت ها و حتی گرده گیاهان هستند که می توانند از طریق تماس مستقیم، هوا، آب، یا حتی گزش حشرات به انسان منتقل شوند. مواجهه با آلاینده های بیولوژیکی می تواند منجر به بیماری های مختلف، از عفونت های خفیف تا بیماری های جدی و حتی کشنده شود.
- برخی دارو ها : برخی از داروها که برای افراد خاص و بیماری های خاص تجویز می شوند نیز برای افراد دیگرم مضر هستند و لازم است با در نظر گرفتن این مورد با آن ها در تماس باشیم. به طور مثال دارو های ضد نئو پلاستیک که دارو های شیمی درمانی می باشند، از این نمونه داروها هستند.
چگونه عوامل زیان آور محیط کار را به حداقل برسانیم
برای کاهش عوامل زیان آور محیط کار، ابتدا باید با انجام ارزیابی های دقیق، ریسک و خطرات موجود شناسایی شوند. بهبود سیستم های تهویه و استفاده از تجهیزات مهندسی مانند حواجز فیزیکی می‌تواند در کنترل مواجهه با مواد خطرناک موثر باشد. آموزش کارکنان در مورد اهمیت رعایت ایمنی و استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی نیز ضروری است. همچنین توسعه دستورالعمل های ایمنی و اجرای رویه های کاری ایمن به کاهش تماس با عوامل زیان آور کمک می کند.
فراهم کردن و تشویق کارکنان به استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب، مانند ماسک، دستکش و عینک ایمنی، می تواند از کارکنان در برابر مواد خطرناک محافظت کند. به علاوه، برنامه ریزی برای استراحت های منظم و چرخش شیفت و تغییر وظایف به کاهش خستگی و کاهش مواجهه طولانی مدت با شرایط زیان آور کمک می کند. درآخر نظارت دوره ای بر محیط کار و ارزیابی اثربخشی اقدامات ایمنی نیز باید انجام شود تا اطمینان حاصل شود که اقدامات کنترلی به درستی اجرا می شوند.
آشنایی با HSE محیط کار و اهمیت آن
HSE مخفف “Health, Safety, and Environment” به معنای بهداشت، ایمنی و محیط زیست است و به مجموعه ای از اصول، رویه ها و استانداردهایی اشاره دارد که به منظور حفاظت از کارکنان، محیط زیست و جامعه در برابر خطرات مرتبط با فعالیت های یک سازمان یا صنعت اجرا می شوند. HSE در هر محیط کاری اهمیت فراوانی دارد و هدف آن کاهش حوادث، جلوگیری از آسیب های جسمی و روانی کارکنان و حفاظت از محیط زیست است. دلایل اهمیت HSE در جدول زیر نام برده شده است.
| حفاظت از سلامت کارکنان | کاهش حوادث و آسیب های شغلی |
| حفاظت از محیط زیست | رعایت الزامات قانونی |
| کاهش خسارت های مالی | بهبود بهره وری و رضایت شغلی |
| افزایش اعتبار و وجهه سازمان | پیشگیری از جریمه های قانونی |
سخن پایانی
دوره HSE تمام موارد مربوط به بهداشت، ایمنی و محیط زیست را در اختیار شما قرار می دهد. موسسه خرد یکی از معتبر ترین موسسات آموزش عالی می باشد که شما می توانید در دوره HSE که توسط این موسسه ارائه می شود، شرکت کرده و اطلاعات لازم را دریافت نمایید. این دوره هم به صورت آنلاین و هم به صورت حضوری برگزار می شود. توجه نمایید که شما با کمک محتوای موجود در این دوره آموزشی موجب پیشگیری و کنترل عوامل زیان آور محیط کار خواهید شد. دوره های موسسه خرد دارای مدرک معتبر و مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند. لینک شرکت در دوره HSE در زیر موجود است:
