اختلال وسواس به ویژه وسواس فکری چیست؟
وسواس و افکار مزاحم یک فشار فکری است برای ادامه یک فکر یا یک عمل که فرد به غیر منطقی بودن آن واقف است اما قادر به توقف آن نیست . وسواس را می توان یك ایده، فكر، تصور، احساس یا حركت مكرر یا مضردانست كه با احساس اجبار و وعلاقه به مقاومت در برابر آن همراه است. بیمار متوجه غیرعادى و نابهنجار بودن رفتار خود است. روان شناسان وسواس را نوعى بیمارى از سرى نِوروزهاى شدید مى دانند كه تعادل روانى و رفتارى را از بیمار سلب می کند و او را در سازگارى با محیط دچار اشكال مى سازد .
روانكاوان نیز وسواس را نوعى غریزه واخورده و ناخودآگاه معرفى مى كنند و آن را حالتى مى دانند كه در آن، فكر، میل، یا عقیده اى خاص، كه بیشتراوقات اشتباه است آدمى را اسیر خود مى کند، آنچنان كه اختیار و اراده را از او سلب می کند و بیمار را وامى دارد كه حتى رفتارى را برخلاف میل و خواسته اش انجام دهد و بیمار هرچند به بیهودگى كار یا افكار خود آگاه است اما نمى تواند از قید آن رهایى یابد. قبل از آنکه به سراغ درمان وسواس برویم بهتر است انواع وسواس را بشناسیم .
انواع وسواس
1) وسواس احتکار
در این نوع از وسواس، افراد مبتلا اشیاء دورریختنی را جمع‌آوری می‌کنند. اشیائی مثل کنسروها و بطری‌های خالی. استدلالشان هم این است که این چیزها روزی به کار می‌آید. در موارد شدید منزل این افراد آنقدر انباشته از وسایل به دردنخور و دورریختنی می‌شود که عبور و مرور را دشوار می‌کند.
2) وسواس فکری
گاهی به افکاری که ناخواسته وارد ذهن می‌شوند و علیرغم تلاش فرد برای دور کردن آنها از ذهن، مجددا ناخواسته به ذهن وارد می‌شوند نشخوار فکری می‌گویند. نشخوار در واقع عملی است که گاو و گوسفندان موقع غذا خوردن انجام می‌دهند. یعنی غذایی که یک بار جویده و بلعیده‌اند را دوباره برمی‌گردانند توی دهانشان و دوباره می‌جوند و می‌بلعند. وسواس فکری یا نشخوار فکری هم در واقع به همین شکل است. افکار دائماً به ذهن مبتلایان برمی‌گردند و بیمار به آن افکار می‌پردازد تا جاییکه اذیت شده یا مشغول کار دیگری می‌شود و از ذهنش دور می‌شوند. اما وقتی فرد به فراغت برمی‌گردد افکار هم به ذهن برمی‌گردد و بیمار هم ناچار به پرداخت مجدد به افکار است. دقیقا مثل عمل نشخوار که در بالا توضیح داده شد. خیلی آزاردهنده است نه؟
3) وسواس چک کردن
یک جور وسواس هست که فرد مبتلا دائم چک می‌کند مثلا شیرگاز یا قفل در خانه یا ماشینش را بارها چک می‌کند که مبادا قفل نکرده باشد یا نبسته باشد. مریضی داشتم که بعد از اینکه یک ساعت رانندگی می‌کرد و از خانه دور می‌شد وسواس قفل نکردن در خانه می‌آمد در ذهنش و همه‌ی این مسیر را برمیگشت. حتی مریضی داشتم که وقتی دوشاخه را از پریز برق می‌کشید مطمئن نبود که دوشاخه کشیده شده، حتما باید پریز را لمس می‌کرد تا مطمئن شود. تصویر سانحه در افرادی که دائم چک می‌کنند زیاد دیده می‌شود. مثلا اگر شیر گاز باز بماند خانه آتش می‌گیرد. تصویر حریق خانه بصورت یک وسواس آزاردهنده فرد را مجبور به برگشت به منزل و چک کردن فلکه و زیر گاز می‌کند.
4) وسواس قرینگی یا (نظم و تقارن)
بعضی‌ها وسواس تقارن دارند و تا تقارن در دکور یا وسایلشان نباشد آرام نمی‌گیرند. گاهی بی‌نظمی چنان آشفته‌شان می‌کند که ممکن است امور شغلی و مهم روزمره را کنار گذاشته و وقتشان را صرف نظم دادن و تقارن اشیا کنند.
5) افکار جادویی
بعضی‌ها این وسواس را دارند که اگر یک کاری را انجام ندهند ممکن است اتفاق ناگواری بیفتد. مثلا اگر کفش‌ها جفت نباشند یا دستش را مثلا ۳ بار نشوید اتفاق ناگواری می‌افتد. البته این را هم اضافه کنم که وسواسی‌ها عقلشان را از دست نداده‌اند فقط انگار دلشان راضی نمی‌شود و مطمئن نمی‌شوند. و هر بار هم که به طریقی مطمئن می‌شوند، دوباره فکر وسواسی سر و کله‌اش پیدا می‌شود.
6) وسواس کندن مو
در این نوع از وسواس بیماران موهای سر یا ابرو و یا مژه را می‌کنند. در موارد شدید ممکن است فرد مبتلا دچار کچلی موضعی یا عمومی گردد. به این بیماری تریکوتیلومانیا هم می‌گویند.
اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
اختلالی شایع، مزمن و طولانی مدت که فرد در آن دچار افکار (وسواس فکری) و رفتار (وسواس عملی) غیر قابل کنترل و مکرر می‌شود و احساس می‌کند باید چندین بار این افکار و رفتار را تکرار کند.
البته این وسواس ممکن است روی هر چیزی متمرکز شود. اما در اغلب موارد، وسواس عملی مستقیما به وسواس فکری مربوط است ممکن است این وسواس روی هر چیزی متمرکز شود. در اغلب موارد، وسواس عملی مستقیما به وسواس فکری مربوط است. مثلا، اگر فرد نسبت به امنیت عزیز خود وسواس فکری داشته باشد، احساس می‌کند باید هر ده دقیقه به او پیام بدهد تا از سلامت او با خبر شود.
تشخیص اختلال وسواس فکری عملی
مهم است که بدانیم همه عادات یا رفتارهای تکراری مترادف اجبار نیستند. هرکسی افکار مکرر دارد یا هر از گاهی درگیر بررسی مجدد چیزها می شود. به منظور تشخیص اختلال وسواس فکری عملی، تجربه آنها با موارد زیر مشخص می شود
ناتوانی در کنترل افکار یا رفتارهای خود، حتی وقتی تشخیص دهند که افراطی یا غیرمنطقی هستند
یک ساعت یا بیشتر در روز صرف این وسواس ها و اجبارها کنید
تجربه مشکلات و اختلالات قابل توجهی در زندگی روزمره به دلیل این افکار و رفتارها
عدم لذت بردن از افکار یا رفتارها، اما انجام رفتارهای اجباری ممکن است به طور خلاصه از اضطرابی که افکار ایجاد می کند، خلاص شود.
اختلال وسواس فکری عملی یک بیماری نسبتاً شایع است که حدود 2.3 درصد از افراد را در طول زندگی خود مبتلا می کند. مردان و زنان به طور مساوی آن را تجربه می کنند و بر همه نژادها و فرهنگ ها تأثیر می گذارد
وسواس چه مشکلی ایجاد می‌کند؟
وسواس در طولانی‌مدت بر ابعاد مختلف زندگی شما اثر منفی می‌گذارد:
- وسواس منجر می‌شود زمان زیادی را صرف انجام رفتارهای وسواس‌گونه کنید.
- وسواس می‌تواند منجربه مشکلات سلامت شود؛ مثلاً درماتیت تماسی (نوعی حساسیت پوستی) ناشی از شست‌وشوی زیاد دست‌ها.
- دشواری در شرکت در فعالیت‌های کاری، کلاسی و اجتماعی
- مشکل در روابط
- کاهش کیفیت زندگی به‌طورکلی
- افکار یا اعمال معطوف به خودکشی
روش‌های درمان وسواس
دارودرمانی (درمان دارویی وسواس)
درمانهای وسواس عمدتاً در جهت کنترل علائم بکار می‌رود و ممکن است باعث ریشه کنی و درمان قطعی وسواس نشود. یکی از روش‌های درمان، دارودرمانی است. داروی وسواس را عمدتاً از بین داروهای ضدافسردگی انتخاب می‌کنند که برخی از آنها عبارتند از: کلومی پرامین، فلوکستین، فلووکسامین، سرترالین و… هرچند انتخاب دارو بر اساس خصوصیات افراد دارای وسواس، تداخلات دارویی، اختلال همراه روانپزشکی، عوارض جانبی و… توسط روانپزشک صورت می‌گیرد.
رواندرمانی
درمان بعدی برای غلبه بر وسواس رواندرمانی است. شیوه شناختی-رفتاری بیشترین شواهد علمی را جهت درمان وسواس دارد و به این ترتیب است که درمانگر، فرد مبتلا را در مواجهه با عامل وسواس قرار می‌دهد و روی راه‌های جلوگیری از پاسخ یا رفتار اجباری کار می‌کند. ترس عمده بیماران از عدم پذیرش این نوع درمان این است که فکر می‌کنند درمانگر آنها را در عوامل استرس غوطه ور می‌کند و در طول درمان قرار است رنج و مرارت زیادی را تحمل کنند. در حالیکه اتفاقاً درمانگر خوب، بسیار به تدریج و بسته به تحمل و ظرفیت روانی بیمار این فرایند را پیش می‌برد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر با کارشناسان کلینیک روانشناسی قرار در ارتباط باشید.
چنانچه تمایل به شرکت در دوره ها از جمله دوره طرحواره درمانی، درمان شناختی رفتاری (CBT)، تحلیل رفتار متقابل (TA) دارید روی دوره های مربوطه کلیک کنید.
