برنامه ریزی استراتژیک یک فرآیند کلان در مدیریت اجرایی کسب و کار و یکی از سطوح برنامه ریزی سازمانی است که به توسعه و اجرای استراتژی‌ها و اهداف بلندمدت کسب و کار کمک می‌کند. این فرآیند به تدوین و تعریف اهداف، تعیین راهبردها، انتخاب اقدامات و منابع مناسب، و نظارت بر پیشرفت و اجرای استراتژی‌ها می‌پردازد. در زیر، مراحل اصلی برنامه‌ریزی استراتژیک در مدیریت اجرایی کسب و کار توضیح داده شده است:
تعریف مأموریت و اهداف
در این مرحله، کسب و کار باید مأموریت (mission) خود را تعریف کرده و اهداف بلندمدت خود را مشخص کند. مأموریت بیانگر هدف اصلی و عامل انگیزه‌آور کسب و کار است. مأموریت (Mission) و اهداف (Goals) دو عنصر مهم در برنامه ریزی استراتژیک کسب و کار هستند. این دو عنصر به تعریف و جهت‌گیری کسب و کار کمک می‌کنند. در ادامه، توضیحی کلی در مورد هر کدام ارائه شده است:
ماموریت (Mission)
مأموریت یک بیانیه کلان و مختصر است که شرح دهنده هدف اصلی و اصول اساسی کسب و کار است.این بیانیه بیانگر اصلی‌ترین دلیل وجود کسب و کار و رساندن مقصد وجودی آن به دیگران است.مأموریت نمایانگر ارزش‌ها، فرهنگ سازمانی، و علایق اصلی کسب و کار است.معمولاً مأموریت باید انگیزه اعضای تیم و مشتریان را تحت تأثیر قرار دهد.
اهداف (Goals)
اهداف بلندمدت یا کوتاه مدت هستند و اهداف خاصی هستند که کسب و کار قصد دارد به آنها دست یابد.اهداف باید اندازه‌پذیر، مشخص، و قابل دستیابی باشند. به عبارت دیگر، باید قابلیت ارزیابی و پیگیری داشته باشند.اهداف معمولاً به دست آوردن تغییرهای خاصی در عملکرد کسب و کار را هدف قرار می‌دهند، مثلاً افزایش سهم بازار، کاهش هزینه‌ها، افزایش سود، توسعه محصولات جدید، و …
مأموریت تعیین می‌کند که کسب و کار چرا وجود دارد و باید به چه دلیل خدماتی یا محصولاتی ارائه می‌دهد. اهداف، به دنبال دستیابی به اهداف مشخص و اجرای اقدامات کنکاشی و عملیاتی برای دستیابی به آن اهداف هستند. این دو عنصر به عنوان نقطه شروع برنامه‌ریزی استراتژیک و راهبردهای مورد انتخاب قرار می‌گیرند تا کسب و کار به سمت موفقیت حرکت کند.
تحلیل محیط خارجی و داخلی
در این مرحله، مدیران باید محیط خارجی (مثل رقبا، مشتریان، تغییرات قوانین، روندهای بازار، فرصت‌ها و تهدیدها) و محیط داخلی (مثل نقاط قوت و ضعف داخلی کسب و کار) را تحلیل کنند. تحلیل محیط خارجی و داخلی از مراحل بسیار مهم در برنامه‌ریزی استراتژیک کسب و کار است. این تحلیل‌ها به مدیران کمک می‌کنند تا درک عمیقی از عواملی که بر کسب و کار تأثیر می‌گذارند، پیدا کنند و براساس این درک استراتژی‌های موثرتری تدوین کنند. در ادامه، توضیحی کلی در مورد هر یک ارائه شده است:
تحلیل محیط خارجی
در این مرحله، کسب و کار باید محیط خارجی خود را به دقت بررسی کند تا عواملی که می‌توانند تأثیری بر عملکرد و استراتژی‌های آن داشته باشند را شناسایی کند.
این تحلیل شامل عوامل مختلفی می‌شود مانند رقبا و رقابت‌ها، مشتریان و بازارها، تغییرات در قوانین و مقررات، تکنولوژی و نوآوری‌ها، روندهای اقتصادی و اجتماعی، و تهدیدها و فرصت‌های محیطی.
تحلیل محیط داخلی
در این مرحله، کسب و کار باید عوامل داخلی خود را بررسی کند تا نقاط قوت و ضعف داخلی خود را تشخیص دهد. تحلیل محیط داخلی شامل بررسی عواملی مانند نیروی کار، منابع مالی، ساختار سازمانی، فرآیندها و عملکرد کسب و کار، تکنولوژی و تجهیزات، و مدیریت و استراتژی داخلی.
مهمترین هدف از این تحلیل‌ها ایجاد یک تصویر کامل از محیط کسب و کار است تا مدیران بتوانند بهترین تصمیمات را در مورد راهبردها و اهداف آینده کسب و کار بگیرند. از اطلاعات حاصل از این تحلیل‌ها می‌توان در تدوین استراتژی‌های موفقیت‌آمیز، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، بهبود نقاط قوت و ضعف داخلی، و تطابق با تغییرات محیطی بهره برد. تحلیل محیط خارجی و داخلی به عنوان ابزارهای اساسی در برنامه‌ریزی استراتژیک کمک می‌کنند تا استراتژی‌های موثر و تدوین شود.
تعیین راهبردها
براساس تحلیل محیطی و داخلی، مدیران باید راهبردهایی انتخاب کنند که به کسب و کار کمک می‌کند تا اهداف بلندمدت خود را دستیابی کند. این راهبردها ممکن است شامل توسعه بازار، تخفیف قیمت، تمرکز بر نوآوری، و … باشند. تعیین راهبردها یک مرحله مهم در برنامه‌ریزی استراتژیک کسب و کار است و به معنای انتخاب راه‌هایی است که کسب و کار برای دستیابی به اهداف خود انتخاب می‌کند. راهبردها نقش مهمی در تعیین جهت عملکرد کسب و کار ایفا می‌کنند و باید با توجه به تحلیل محیط خارجی و داخلی به دقت تدوین شوند. در ادامه، توضیحی دقیق‌تر در مورد تعیین راهبردها ارائه می‌شود:
تعریف راهبردها
راهبردها باید از تحلیل محیط خارجی و داخلی کسب و کار نشأت گرفته و برای دستیابی به اهداف مشخص تعریف شوند. راهبردها باید مختصر و واضح باشند و از طریق زبانی ساده و قابل فهم بیان شوند.
انتخاب راهبردها
انتخاب راهبردها باید با در نظر گرفتن اهداف بلندمدت و فرصت‌ها و تهدیدها محیطی صورت گیرد. راهبردها ممکن است شامل رشد بازار، توسعه محصولات جدید، تفکر نوآورانه، همکاری با رقبا، تخصیص منابع به حوزه‌های خاص، و …
ارتباط با مأموریت و اهداف
راهبردها باید با مأموریت و اهداف کلان کسب و کار همخوانی داشته باشند و به تحقق آنها کمک کنند. راهبردها باید از جنبه‌های استراتژیک کسب و کار به وضوح حمایت کنند.
اولویت‌بندی راهبردها
گاهی اوقات کسب و کار باید اولویت‌بندی راهبردها را انجام دهد و تعیین کند که کدامیک از آنها اولویت بالاتری دارند و باید به‌عنوان اولین اقدام اجرایی در نظر گرفته شوند.
برنامه‌ریزی عملیاتی
برای هر راهبرد، باید برنامه‌های عملیاتی و اقدامات مشخصی تدوین شود تا اجرایی شوند. این برنامه‌ها باید شامل تخصیص منابع (بودجه، نیروی کار، تجهیزات)، زمانبندی، و مسئولیت‌های مشخص باشند.
تعیین راهبردها مرحله مهمی در فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک است، چرا که این راهبردها به کسب و کار امکان می‌دهند تا در مسیر موفقیت حرکت کنند و به دستیابی به اهداف مشخص خود برسند.
برنامه‌ریزی عملیاتی
در این مرحله، برای اجرای راهبردها، برنامه‌های عملیاتی و اقدامات مشخصی تعیین می‌شود. این شامل تخصیص منابع مالی و انسانی، زمانبندی اجرا، و تعیین مسئولیت‌ها می‌شود. برنامه‌ریزی عملیاتی یک مرحله مهم در برنامه‌ریزی استراتژیک کسب و کار است که به تفصیل راهبردها و اهداف را به اقدامات و فعالیت‌های مشخص تبدیل می‌کند. در این مرحله، جزئیات اجرایی برای دستیابی به اهداف و استراتژی‌ها مشخص می‌شود. در ادامه، توضیحات بیشتری در مورد برنامه‌ریزی عملیاتی ارائه شده است:
تعیین اقدامات و وظایف
در این مرحله، باید اقدامات و وظایف مورد نیاز برای دستیابی به اهداف تعیین شوند. هر وظیفه باید با دقت تعریف شود و به افراد یا تیم‌های مشخصی اختصاص یابد.
زمانبندی
باید زمانبندی مشخصی برای هر فعالیت تعیین شود. این شامل تعیین مهلت‌ها و تاریخ‌های آغاز و پایان فعالیت‌ها می‌شود.
تخصیص منابع
باید منابع مورد نیاز برای اجرای اقدامات (مانند بودجه، نیروی کار، تجهیزات) تخصیص داده شود. باید مطمئن شد که منابع کافی برای انجام کارها در دسترس هستند.
مسئولیت‌ها و پایش
هر وظیفه باید به یک شخص یا تیم اختصاص یابد، و مسئولیت‌های آنها باید واضح باشد. باید سیستمی برای پایش پیشرفت و اجرای صحیح اقدامات تعیین شود.
تعامل و هماهنگ
تیم‌ها و افراد مختلفی در کسب و کار ممکن است در اجرای اقدامات مشارکت داشته باشند. بنابراین، تعامل و هماهنگ بین اعضای تیم بسیار مهم است.
بروزرسانی و تنظیمات
باید توانایی تغییر و تنظیم برنامه‌ها و فعالیت‌ها را داشت تا در مقابل تغییرات در محیط و نیازهای کسب و کار قرار گیرند.
برنامه‌ریزی عملیاتی به تمرکز بر جزئیات اجرایی و مدیریت روز به روز کسب و کار کمک می‌کند تا به دقت به دستیابی به اهداف و اجرای استراتژی‌های مورد نظر بپردازد. این فرآیند باید متناسب با استراتژی‌های تعیین شده در برنامه‌ریزی استراتژیک صورت بگیرد و به تحقق اهداف کمک کند.
اجرا و نظارت
پس از تعیین برنامه‌ها، اقدامات اجرایی صورت می‌گیرد. مدیران باید پیشرفت اجرای استراتژی‌ها را نظارت کرده و اطمینان حاصل کنند که همه چیز به تناسب با برنامه پیش می‌رود. اجرا و نظارت دو مرحله مهم در فرآیند برنامه ریزی استراتژیک کسب و کار هستند. این مراحل به مدیران کمک می‌کنند تا استراتژی‌ها و برنامه‌های تدوین شده را به عملیات عملی و واقعی تبدیل کنند و پیشرفت آنها را نظارت کنند. در ادامه، توضیحات بیشتری در مورد اجرا و نظارت ارائه شده است:
اجرا
اجرا به معنای اجرای عملیات و فعالیت‌های مشخصی است که در برنامه‌ریزی عملیاتی تعیین شده‌اند. این مرحله شامل انجام وظایف و اقدامات مشخص، تخصیص منابع، مسئولیت‌های اجرایی، و هماهنگی بین اعضای تیم مختلف می‌شود. اجرا باید با دقت و به تطابق با استراتژی‌ها و اهداف انجام شود.
نظارت
نظارت به معنای پیگیری و ارزیابی پیشرفت و عملکرد کسب و کار در جریان اجرا است. این مرحله شامل ارزیابی مداوم نتایج و مقایسه آنها با استانداردها و اهداف تعیین شده است. اگر اختلاف‌ها بین عملکرد و اهداف مشخص شود، باید اقدامات تصحیحی انجام شود.
تنظیمات و تغییرات
اگر نتایج نظارت نشان دهنده نیاز به تغییرات در استراتژی‌ها یا برنامه‌ها باشد، تنظیمات و تغییرات مورد نیاز باید انجام شود. این ممکن است شامل تغییر در استراتژی‌ها، اصلاح برنامه‌های عملیاتی، تخصیص منابع مجدد، یا تغییر در ساختار سازمانی باشد.
پیشرفت و ارتقاء
بخش مهمی از نظارت و تنظیمات، بهبود مداوم عملکرد کسب و کار است. بر اساس یادگیری از تجربیات گذشته و اعمال تغییرات به منظور بهبود عملکرد، کسب و کار می‌تواند رو به جلو حرکت کند.
اجرا و نظارت مراحل حیاتی در برنامه‌ریزی استراتژیک هستند. اجرا به تبدیل استراتژی‌ها به واقعیت کمک می‌کند، و نظارت به مدیران اطمینان می‌دهد که استراتژی‌ها به درستی اجرا می‌شوند و در صورت نیاز تغییرات اعمال می‌شوند. این فرآیندها به کسب و کار امکان می‌دهند تا به تناسب با تغییرات محیطی و موفقیت‌آمیز به دستیابی به اهداف خود بپردازند.
ارزیابی و تنظیمات
در طی اجرا، ممکن است نیاز به تنظیمات و تغییرات در استراتژی‌ها و برنامه‌ها پیش بیاید. این تنظیمات بر اساس تغییرات در محیط یا نتایج اجرایی انجام می‌شود. ارزیابی و تنظیمات یک مرحله مهم در فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک کسب و کار هستند. این مرحله به مدیران کمک می‌کند تا نتایج اجرای استراتژی‌ها را بررسی کرده و در صورت نیاز تغییرات و بهبودهای لازم را اعمال کنند. در ادامه، توضیحات بیشتری در مورد ارزیابی و تنظیمات ارائه شده است:
ارزیابی نتایج
در این مرحله، نتایج و عملکرد کسب و کار در طول زمان از نظر اجرای استراتژی‌ها و اهداف بررسی می‌شود.برای ارزیابی نتایج، شاخص‌های کلان عملکرد (KPI) و معیارهای دقیق مشخص می‌شوند و مقایسه می‌شوند با اهداف و استانداردهای تعیین شده.
شناسایی نقاط قوت و ضعف
نتایج ارزیابی به شناسایی نقاط قوت (Strengths) و ضعف (Weaknesses) کسب و کار کمک می‌کنند. این نقاط قوت و ضعف می‌توانند در محیط داخلی یا خارجی کسب و کار مشاهده شوند.
شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها
بر اساس ارزیابی نتایج و نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) محیطی بیرونی که می‌توانند بر کسب و کار تأثیر بگذارند، شناسایی می‌شوند.
تدوین تنظیمات و تغییرات
بر اساس نتایج ارزیابی و شناسایی نقاط ضعف و تهدیدها، تغییرات و تنظیمات لازم در استراتژی‌ها و برنامه‌ها تدوین می‌شود. این تغییرات ممکن است شامل تغییر در راهبردها، اهداف، برنامه‌های عملیاتی، منابع، یا ساختار سازمانی باشند.
پیاده‌سازی تغییرات
پس از تدوین تغییرات، باید اقدام به پیاده‌سازی آنها کنید. این شامل اعمال تغییرات در تمام سطوح کسب و کار می‌شود.
ارزیابی دوباره
بعد از پیاده‌سازی تغییرات، نتایج جدید باید ارزیابی شوند تا اطمینان حاصل شود که تغییرات به تحقق اهداف کمک کرده‌اند.
تنظیمات مداوم
ارزیابی و تنظیمات یک فرآیند مداوم است که به مدیران امکان می‌دهد تا در پاسخ به تغییرات محیطی و عملکرد کسب و کار بهبودهای مداوم اعمال کنند.پ
ارزیابی و تنظیمات به کسب و کار اجازه می‌دهند تا به انعطاف‌پذیری و تطابق با تغییرات محیطی و نیازهای مشتریان واکنش نشان دهند. این فرآیندها به بهبود عملکرد و تضمین توانایی کسب و کار برای دستیابی به اهداف خود کمک می‌کنند.
برنامه‌ریزی استراتژیک به کسب و کار کمک می‌کند تا به شیوه‌ای سازمان‌دهی شده و هدفمند به دستیابی به اهداف خود بپردازد و با تغییرات محیطی و رقبای خود سازگاری داشته باشد. این فرآیند به مدیران کمک می‌کند تا به تصمیم‌گیری‌های بهتری برای مسیر رشد و توسعه کسب و کار بپردازند.
مراحل برنامه ریزی استراتژیک را در این مقاله معرفی کرده و توضیح دادیم. برای شرکت در دوره آموزشی مدیریت اجرایی کسب و کار MBA با مدرک وزارت علوم موسسه خرد روی لینک زیر کلیک کنید:
