مهارت حل مسئله و تصمیم گیری: روش ها، مراحل و تکنیک ها

از آنجایی که توانایی حل مشکلات و تصمیم گیری سریع و موثر می تواند موفقیت و یا شکست ما را تیین کند، مهارت حل مسئله و تصمیم گیری از اهمیت زیادی برخوردار است. بزرگترین اشتباه در حل مشکل، برخورد با علائم یک مشکل است نه «علل ریشه‌ای» آن.

تصمیم گیري چیست

 تصمیم گیري به مهارت انتخاب بهترین گزینه در هنگام مواجه با موقعیتی است که چندین پاسخ داشته باشد .

حله مسئله چیست

حل مسئله به فرآیندی گفته می شود که در هنگام بروز مشکل اطلاعات کافی در اختیار هست اما هیچ جوابی برای حل مشکل نمی توان یافت.

برای شرکت در دوره آموزش تصمیم گیری و حل مسئله کلیک کنید.

تفاوت حل مسئله و تصمیم گیری

حل مسئله و تصمیم گیری مفاهیم مرتبطی هستند که معمولا در کنار هم به کار می روند اما دو موضوع متفاوت هستند. اگر بخواهیم به صورت خلاصه بگوییم تفاوت حل مسئله و تصمیم گیری در چیست می توانیم بگوییم:

حل مسئله به فرایند شناسایی و ارزیابی راه حل های مختلف برای مواجهه با یک چالش خاص اشاره دارد اما تصمیم گیری انتخاب بهترین گزینه از میان راه حل هایی است که در حل مسئله به آن ها رسیده ایم.

برای بیان تفاوت حل مسئله و تصمیم گیری یک مثال میزنیم:

کامپیوتر من کار نمی کند: در پاسخ به این موضوع نیاز به حل مسئله است.

کدام کامپیوتر را بخرم: در اینجا نیاز به تصمیم گیری و انتخاب بین گزینه های مختلف داریم.

روش های مختلف تصمیم گیری

1. تصمیم گیري احساسی

مبنای این انتخاب این است که احساس فرد چه چیزی را درست می داند؟ در اینجا تاکید بر حس درونی، ترجیحات ذهنی و ارزشهای شخصی فرد است، نه اینکه چه فکری می کند؟!

2. تصمیم گیری اجتنابی

• فرد لزوم تصمیم گیری را انکار می کند.
• امیدوار است همه چیز خود به خود درست شود.
• از تکنیک به تاخیر انداختن کارها استفاده می کند.
• هدف فرد آسایش روانی کوتاه مدت اما به هزینه گزاف می باشد.

3. تصمیم گیری تکانه ای

فرد به سرعت و بر مبنای اتفاقات ناگهانی تصمیم می گیرد و هیچگونه ارزیابی منطقی از حقایق ندارد.

4. تصمیم گیری مطیعانه

• فرد بر اساس انتظارات دیگران تصمیم می گیرد.
• ویژگی اصلی این روش انفعال است.
• فرد اجازه می دهد دیگران برای وی تصمیم بگیرند.

5. تصمیم گیری اخلاقی

مبنای تصمیم گیری یک منبع اخلاقی است که می تواند به تعلیمات مذهبی مربوط باشد یا بر اساس اصول اخلاقی شخصی تصمیم بگیرد.

6. تصمیم گیری منطقی

فرد به طور بی طرفانه و منطقی تمامی اطلاعات مهمی که به تصمیم مربوط است را ارزیابی می کند و سپس با توجه به اهداف خود بهترین تصمیم را  می گیرد.

مراحل فرایند حل مسئله و تصمیم گیری

1. خود آگاهی هیجانی

شاید به نظر شما خنده دار باشد که وقتی با مشکلی مواجه هستید یا  می خواهید تصمیمی بگیرید در ابتدا با خود فکر کنید : (( من با یک مشکل مواجه شده ام )) و یا (( من در حال تصمیم گیری هستم ((

اما بکار بردن این جزء از خودآگاهی به شکل گفتار درونی باعث می شود که ذهن ما معطوف به مساله یا تصمیمی شود که با آن مواجهیم.

تعریف خودآگاهی هیجانی

آگاهی نسبت به احساسات و هیجانات در موقعیتهای مختلف

اجزای خود آگاهی هیجانی

1. آگاهی داشته باشیم که باید مشکلی را حل کنیم یا تصمیمی بگیریم.

.2 به خود بقبولانیم که مشکلات ، واقعیات زندگی اند و بسیاری از مواقع راه حل دارند.

.3 با بکار بردن گفتارهای درونی مثبت مانع از فعال شدن افکار ناکارآمد شویم.

افکار ناکارآمد چیست؟

در مواجهه با یک مشکل ممکن است یکسری افکار ناکارآمد فعال شوند که منجر به عملکرد ضعیف فرد شود، مثل :

• .1 هر چه بلاست بر سر ماست.
• .2 هر چه سنگه پای لنگه!
• 3. من بی عرضه ام.
• .4 من آدم به درد نخوری هستم.

جملات فوق مشتی از افکار ناکارآمدی هستند که به شکل گفتار درونی در رویارویی با مشکلات روزمره باعث می شوند که ما نتوانیم بخوبی از پس حل مسئله یا اخذ تصمیم برآییم.

اینجاست که خود آگاهی هیجانی به شکل بکار بردن گفتارهای درونی مناسب می تواند بر این افکار ناکارآمد غلبه کند، مثل:

.1 مشکل برای هر کسی پیش می آید و برای من هم پیش آمده است.

2. این یک امتحان الهی است.

.3 قدرت من خیلی بیشتر از اینهاست.

.4 این تمرین است و باعث می شود که قوی تر شوم.

2. تعریف دقیق مسئله یا تصمیم

خوب تعریف کردن مسئله، نیمی از حل آن است.

برای تعریف مسئله باید به 6 سوال توجه کنیم:

.1 مشکل چیست؟ (WHAT)

.2 مشکل از چه زمانی ایجاد شده است؟ (WHEN)

3.مشکل در کجا به وجود آمده است؟ (WHERE)

4. چه کسانی در ایجاد مشکل نقش داشته اند؟ (WHO)

5. چرا مشکل ایجاد شده است؟ (WHY)

.6 چگونه مشکل ایجاد شده است؟ (HOW)

3. طبقه بندی مشکلات

1. مشکلات واضح (Well-Defined): به مشکلاتی گفته می شود که فقط یک راه حل صحیح دارند. مثلا “برای قبولی در یک امتحان (مشکل) نمره بالای 10 (راه حل) لازم است.”

2. مشکلات مبهم:(Ill-Defined) به مشکلاتی گفته می شود که برای رفع آنها راه حلهای صحیح متعددی وجود دارد و شما باید بر اساس هدفی که دارید تصمیم بگیرید که کدام  راه حل شما را در رسیدن به هدف بیشتر کمک می کند.

4. تهیه فهرستی از راه حل ها یا تصمیمات مختلف

• در این مرحله باید خوب فکر کنید و تمامی راه حلهای ممکن را فهرست نمایید.
• سعی کنید ذهن خود را باز نگه داشته و بدون اعمال خود سانسوری هر راه حلی را که به ذهنتان رسید یادداشت کنید.
• در این مرحله کمیت راه حلها و تصمیمات مختلف مهمتر از کیفیت آنهاست، چون به این شکل بدون ایجاد محدودیت برای ذهن ، هر راه حل یا تصمیمی که به ذهنتان آمد بدون در نظر گرفتن درست یا نادرست بودن یا منفی یا مثبت بودن، آنرا یادداشت می کنید.

5. حل مسئله و تصمیم گیري

• ارزیابی گزینه ها و انتخاب بهترین راه حل
• در این مرحله مهم است که به مزایا و معایب گزینه ها بیندیشید!
• از خود بپرسید که اگر از این راه حل استفاده کنم چه اتفاقی خواهد افتاد؟
• به عبارتی قبل از انجام هر کاری سعی کنید نتیجه آن کار را پیش بینی کنید.

برای مبارزه با این افکار ناکارآمد باید که :

• اعتماد به نفسمان را بالا ببریم.
• پیامدهای راه حل را پیش بینی کنیم.
• با افراد دیگر مشورت کنیم (یک فرد توانمند کسی نیست که تواناییهای عدیده ای  دارد بلکه کسی است که میتواند از تواناییهای دیگران استفاده کند)
• به طور دقیق مشخص کنید که چه کاری ، کجا، چه موقع و توسط چه کسی باید انجام شود.

6. مرحله ششم حل مسئله و تصمیم گیری: ارزشیابی

پس از اجرای راه حل انتخاب شده، باید ارزیابی انجام شود که آیا راه حل مورد نظر موثر و رضایت بخش بوده یا خیر.

اگر راه حل انتخاب شده موثر بوده، چه بهتر.

در غیر این صورت باید مراحل حل مسئله را مرور کنید و ببینید در کجا اشکال وجود داشته که مشکل حل نشده است.

تکنیک های حل مسئله و تصمیم گیری

تا اینجا درباره کلیات مهارت حل مسئله و تصمیم گیری که یکی از مهمترین مهارت های نرم است صحبت کردیم در دامه چند تکنیک حل مسئله و تصمیم گیری معرفی شده است:

طوفان فکری

در جلسه طوفان فکری گروهی از افراد افکار، ایده ها و راه حل های خود را به اشتراک می گذارند. از آنجایی که در زمان کوتاه تعداد زیادی ایده شکل می گیرد به آن طوفان فکری گفته می شود.

تجزیه و تحلیل SWOT

SWOT تکنیکی برای ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با یک مشکل یا موقعیت است. در این تکنیک عوامل داخلی و خارجی تاثیرگذار بر یک مشکل، راه های استفاده از نقاط قوت و فرصت ها و به حداقل رساندن ضعف ها و تهدیدها شناسایی می شود.

تکنیک شش کلاه تفکر

با این تکنیک می توان به یک مشکل از دیدگاه های مختلف نگاه کرد. 6 کلاه به رنگ های سفید (حقایق و ارقام)، قرمز (احساسات)، سیاه (خطرات و معایب)، زرد (مزایا و فرصت‌ ها)، سبز (خلاقیت و ایده‌ های جدید) و آبی (نمای کلی) هستند. در مقاله جداگانه ای به نحوه استفاده از تکنیک 6 کلاه تفکر پرداخته ایم.

تکنیک تصمیم گیری رعدآسا (Lightning Decision Jam)

این تکنیک یک فرآیند ساختارمند فراهم می کند و از تأثیرگذاری و کارآیی بالایی برخوردار است. جلسات با شناخت دقیق مسئله، جمع‌ آوری سریع ایده‌ ها، رتبه‌ بندی ایده‌ ها بر اساس فاکتورهای مختلف و تعیین تصمیمات نهایی به روشی فشرده و بهینه انجام می‌شود.

تکنیک 5 چرا

تکنیک “5 whys” یک روش ساده و قدرتمند برای تحلیل ریشه علت مسائل است. این تکنیک ابتدا با پرسش “چرا؟” در مورد یک مشکل شروع می‌شود، سپس این سوال پنج بار تکرار می‌شود تا به علت اصلی مسئله پی ببریم. این فرآیند کمک می‌کند تا از ارتباطات سطحی فراتر رفته و به دنبال علل اصلی و عمیق‌تر مشکلات بگردیم.

تاس خلاقیت

روش تاس خلاقیت یک رویکرد برای حل مسائل است. در این روش، گروهی از افراد در یک جلسه مشکلات را مطرح می‌ کنند. با استفاده از یک تاس خاص، تعیین می‌ شود که کدام فرد باید ایده اصلی یا راه‌ حل را ارائه دهد. این روش به تنوع نظرات و تجارب افراد تأکید دارد و می‌ تواند منجر به ایده‌ های نوآورانه و متنوع شود، به‌ویژه در تیم‌هایی که به دنبال حل مسائل خلاقانه هستند.

برای یادگیری تکنیک های تصمیم گیری در دوره آموزشی تکنیک های حل مسئله شرکت کنید.

پیشنهاد شرکت در دوره های:

دوره‌های روانشناسی با مدرک وزارت علوم

دوره خلاقیت و ایده پردازی